Hồ lô ba ôn thận trợ dương, tán hàn chỉ thống
Hồ lô ba (胡芦巴) vị đắng tính ấm, vào kinh Thận, công năng ôn thận trợ dương, tán hàn chỉ thống. “Bản thảo cương mục • Thảo bộ” quyển mười lăm viết nó “trị lãnh khí sán khí, hàn thấp cước khí, ích hữu thận, làm ấm đan điền”. Thầy Nhan trên lâm sàng thường dùng để điều trị đau bụng kinh, tiêu chảy, v.v. do hạ tiêu hư hàn.
[Kinh nghiệm dùng thuốc]
- Ôn bổ thận dương: Hồ lô ba tính ấm vào Thận, giỏi về ôn bổ thận dương, vị của nó đắng, lại có thể trừ hàn táo thấp. Thầy Nhan cho rằng hồ lô ba bổ thận dương có thể dùng chung với bổ cốt chỉ, ba kích thiên, trừ hàn thấp thì phối với phụ tử, can khương, là vị thuốc tốt kiêm cả bổ và tả.
- Ôn dưỡng hạ tiêu: Thầy Nhan dùng tác dụng ôn thận dương, trừ hàn thấp của hồ lô ba, dùng cho chứng hạ tiêu mệnh môn hỏa suy, có hiệu quả khá tốt. Như thận tạng hư hàn, bụng dưới đau lạnh, có thể phối với phụ tử, lưu hoàng làm thành viên để uống; như sán khí tiểu tràng, hàn thấp cước khí, thì phối với tiểu hồi hương.
- Ví dụ phối hợp thuốc theo chứng (1) Đau bụng kinh: Phụ nữ đau bụng kinh thuộc hạ tiêu hư hàn, thầy Nhan quen dùng Thiểu phúc trục ứ thang để trị, nếu hàn thấp chi tà rõ rệt, thì phối với hồ lô ba, ngô thù du, uống trước khi có kinh, thường thuốc vào hết đau. (2) Viêm đại tràng mạn tính: Tiêu chảy lâu ngày, kéo dài không khỏi, dẫn đến tỳ thận dương hư, tiêu chảy không cầm được, thầy Nhan quen dùng Phụ tử lý trung thang hợp với hồ lô ba để ôn thận cầm tiêu chảy. (3) Cổ trướng do xơ gan: Cổ trướng do xơ gan thuộc phạm trù “cổ trướng” của Trung y học, đa phần do can vượng tỳ nhược. Tỳ dương không phấn chấn, độc ngưng không hóa, thầy Nhan quen dùng Tiểu ôn trung hoàn của Chu Đan Khê trị bụng chướng do tỳ hư không vận hóa được, và thêm hoàng kỳ, đảng sâm, bạch truật để phù chính ích khí. Hồ lô ba ôn thận trừ hàn, ôn hạ mà trục thủy thấp, nếu bệnh lâu vào Thận, thì dùng Thiên chân đan trong “Y học phát minh” quyển bảy của Lý Đốc hóa tài (hồ lô ba, bổ cốt Chỉ, đỗ trọng, Tỳ Giải , khiên ngưu tử, hổ phách, nhục quế).
- Cách dùng và liều lượng: Sắc nước uống, 5~9g.
[Ví dụ bệnh án]
Bệnh nhân Hạ, nam, 32 tuổi. Bệnh nhân trước đây là vận động viên bơi lội, cơ thể khỏe mạnh. Sau đó do ăn uống không cẩn thận, ăn sống hải sản, xuất hiện đau bụng, thường cảm thấy đau bụng sau khi ăn, đi ngoài thì đau giảm, ban đầu một ngày tiêu chảy 4~5 lần. Đến nay, lỵ năm năm, đại tiện không thành khuôn, đau bụng, đi ngoài xong mới dễ chịu, bụng dưới bên phải đau âm ỉ, sau khi ăn càng nặng, ban đêm ít ngủ, miệng khô thích uống, loét miệng tái phát thường xuyên, lưỡi đỏ rêu nhớt, mạch tiểu huyền mà sác. Thấp nhiệt giao trở ở đường ruột, lâu ngày vào lạc thành ứ, thăng thanh giáng trọc mất chức năng.
Toa thuốc: Đương quy 9g, sinh bồ hoàng (bọc túi) 9g, ngũ linh chi 9g, đào nhân 9g, ô dược 9g, hương phụ 9g, xích bạch thược mỗi vị 9g, chỉ thực 9g, diên hồ sách 9g, cát căn 9g, khổ sâm 9g, hồ lô ba 9g, bạch truật 9g, hồ hoàng liên 4.5g, kinh giới thán 9g, thanh chích thảo 4.5g. 14 thang.
Tái khám lần hai: Dùng Cách hạ trục ứ thang gia vị, mới uống 7 thang, bệnh như mất, đại tiện bình thường. Sau khi ngừng thuốc, ăn uống không cẩn thận, bệnh cũ tái phát, đau sớm hơn 3 giờ. Ứ trệ ở góc ruột, hóa mà chưa sạch, nên điều khí hoạt huyết chỉ thống.
Toa thuốc: Sài hồ 9, bạch thược 10g, ngũ linh chi (bọc túi) 9g, sinh bồ hoàng (bọc túi) 9g, đương quy 9g, ngô thù du 1.5g, chỉ xác 9g, đào nhân 9g, cát căn 9g, bạch truật 15g, mộc hương 9g, diên hồ sách 9g, hồ hoàng liên 4.5g, cao lương khương 4.5g, tề thái hoa 9g, hồ lô ba 9g, cam thảo 4.5g. 14 thang. Sau khi uống thuốc, đau bụng tiêu chảy hết, lại uống toa trên 14 thang để củng cố, theo dõi 3 tháng không tái phát.
Lời bàn: Viêm đại tràng mạn tính là bệnh thường gặp, thuộc phạm trù “trường bích”, “trường phong”, “tiêu chảy” của Trung y học, thường quy về tỳ thận lưỡng hư. Ca này bệnh nhân tiêu chảy lâu ngày, kéo dài nhiều năm tháng, bệnh lâu thấp uất ở đại tràng, làm trở ngại khí cơ, khí trệ huyết ứ, ứ trở trường lạc, không thông thì đau, có tích thì tiêu chảy. Thầy Nhan kế thừa phát triển kinh nghiệm của Vương Thanh Nhậm, chú trọng khí huyết, trị từ pháp điều khí hoạt huyết, dùng Cách hạ trục ứ thang gia giảm. Do lưỡi đỏ rêu nhớt, có thể thấy dấu hiệu thấp nhiệt, do đó phối với khổ sâm, hồ hoàng liên, cát căn để thanh nhiệt hóa thấp; bệnh nhân trước đây là vận động viên bơi lội, quanh năm ngâm mình trong hồ bơi, trần hàn cố lãnh ngưng trệ ở nguyên tạng, do đó tham gia chỉ thực, bạch truật để kiện tỳ hành khí, hồ lô ba ôn thận kiện tỳ, làm cho khí huyết của trường phủ được điều hòa mà khỏi bệnh. (Nhan Càn Trân)
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Phường Bình Trưng số 94 Vũ Tông Phan, Phường Bình Trưng, TP Hồ Chí Minh (mới)
Tiệm Thuốc Bắc Phường An Phú số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2 (cũ)
