Qua lâu khoan hung tán kết hóa nhiệt đàm
Qua lâu (瓜蒌) còn có tên, tính vị ngọt, hơi đắng, hàn, vào kinh Phế, Vị, Đại tràng. Giỏi về lợi khí tán kết để khoan hung, thanh nhiệt uất ở trong ngực mà hóa đàm, thông bế tắc ở hung cách, chủ trị hung tý. Các bài Qua lâu giới bạch bán hạ thang, Qua lâu giới bạch bạch tửu thang, Chỉ thực giới bạch quế chi thang, Tiểu hãm hung thang, v.v. của Trương Trọng Cảnh đều dùng qua lâu để hóa đàm trọc, tuyên tý chỉ thống. Thầy Nhan qua kiểm chứng lâm sàng, xác nhận có hiệu quả.
[Kinh nghiệm dùng thuốc]
- Giỏi hóa nhiệt đàm, táo đàm: Qua lâu vị ngọt tính hàn, ngọt có thể nhuận, hàn trừ nhiệt. Thầy Nhan cho rằng qua lâu có thể trừ nhiệt đàm, táo đàm tốt nhất, phàm đàm vàng, đàm dính, ho không ra, đều có thể dùng.
- Bộ phận dùng khác nhau, công hiệu cũng khác: Vỏ qua lâu vào Phế, giỏi về thanh phế chỉ khái; quả qua lâu vào hung vị, giỏi về khai hung thông phủ; rễ của nó là thiên hoa phấn, công năng tiêu thũng bài nùng.
- Ví dụ phối hợp thuốc theo chứng (1) Hung tý: Dùng cho trường hợp đàm nhiệt khí trệ gây ra ngực đầy tức đau, thậm chí đau lan ra sau lưng, lưng đau lan ra ngực, thở dốc, hơi thở ngắn, không thể nằm yên, hoặc ho đàm dính khó khạc, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch trầm huyền hoặc khẩn, v.v. Thầy Nhan trị chứng này thường dùng qua lâu phối hợp với giới bạch, bán hạ, v.v. là các vị thuốc thông dương tán kết hóa đàm; thiên về nhiệt đàm nặng, thường dùng chung với Tiểu hãm hung thang; kiêm huyết ứ, thì thêm vào bài Huyết phủ trục ứ thang, cũng có hiệu quả tốt. (2) Trúng phong thất ngữ: Dùng cho trúng phong do đàm mê tâm khiếu, triệu chứng thấy nói năng khó khăn, thậm chí không nói được, hoặc nửa người tê dại không cử động được, hoặc liệt nửa người, hoặc đàm kết ho không ra, rêu lưỡi vàng nhớt hoặc xám dày, mạch trầm huyền, v.v. Thường dùng quả qua lâu chung với chỉ thực, cát cánh, trần bì, phục linh, v.v. là các thuốc thăng giáng hóa đàm, hoặc thêm vào bài Thần tiên giải ngữ đan, hiệu quả khá tốt. (3) Táo bón: Qua lâu tính hàn mà thể nhuận, còn có công hiệu thông tiện, thường dùng chung với hạnh nhân, đào nhân, hỏa ma nhân, điều trị các bệnh tim như trúng phong, hung tý kiệm có táo bón, có hiệu quả trị cả gốc lẫn ngọn. (4) Đau vùng thượng vị: Phương thuốc kinh nghiệm của tiên phụ thầy Nhan, cụ Diệc Lỗ Công là Tiểu qua lâu thang (1 quả tiểu qua lâu, hồng hoa 7 phân, chích cam thảo 2 tiền), dùng để điều trị đau dạ dày do can vị bất hòa, hiệu quả khá tốt. Phương này điều trị đau dây thần kinh liên sườn, đau dây thần kinh sau zona, cũng có hiệu quả tốt.
- Cách dùng và liều lượng (1) Lưu ý khi sử dụng: Phản ô đầu. Vị thuốc này ngọt hàn mà hoạt, người tỳ vị hư hàn, đi ngoài lỏng thì kiêng dùng. (2) Liều lượng: Sắc nước uống, toàn qua lâu 10~20g, vỏ qua lâu 6~12g, hạt qua lâu 10~15g, đập nát cho vào sắc.
[Ví dụ bệnh án]
Bệnh nhân Ngô, nữ, 35 tuổi. Hung tý, đau vùng thượng vị lan ra sau lưng, đầu váng và căng, hồi hộp, thở gấp, sợ lạnh, thỉnh thoảng tự ra mồ hôi, đại tiện lỏng mà không thông, ăn uống kém, kinh nguyệt chậm, mạch trầm trì, rêu lưỡi mỏng trắng. Thanh dương không phấn chấn, trọc âm tiềm ẩn. Dự định ôn thận thông dương, lý khí hòa dinh.
Toa thuốc: Toàn qua lâu 12g, thiên giới bạch 9g, đan sâm 9g, quế chi 3g trộn sao bạch thược 6g, khương bán hạ 6g, quất bì 4.5g, chích cam thảo 2.4g, chế hương phụ 9g, thục phụ tử 6g, sinh khương 2 lát, hồng táo 5 quả.
Tái khám lần hai: Uống Qua lâu giới bạch thang, đau ngực lan ra sau lưng đã giảm, tự ra mồ hôi cũng ít hơn. Vú bên phải đau ngầm, thỉnh thoảng chóng mặt, kinh nguyệt chưa thông, đại tiện không thông, mạch nhu tế, rêu lưỡi mỏng trắng. Giữ nguyên phương pháp cũ, tiếp tục dùng.
Toa thuốc: Toàn qua lâu 12g, giới bạch 9g, khương bán hạ 6g, quế chi 2.4g trộn sao bạch thược 9g, phật thủ 2.4g, thanh bì, trần bì mỗi vị 4.5g, đan sâm 9g, hương phụ 9g, thục phụ tử 6g, chích cam thảo 3g. Sau khi uống thuốc, kinh nguyệt đã thông, đau ngực lan ra sau lưng giảm nhiều, dùng lại toa cũ để củng cố.
Lời bàn: Dương khí, tinh thì dưỡng thần, nhu thì dưỡng cân, mất đi vị trí của nó thì tuổi thọ sẽ giảm mà không tỏ rõ, do đó dương khí ở ngực một khi đã hư, thì tân dịch ủng trệ thành đàm, huyết dịch ngưng kết thành ứ. Chứng của bệnh nhân thuộc dương khí hư nhược, đàm trở khí trệ, do đó dùng Qua lâu giới bạch thang để khoan hung; phụ tử, quế chi ôn thông dương khí; thanh bì, trần bì, hương phụ, phật thủ, bán hạ hành khí hóa đàm. (Lý Đào Đào)
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Phường Bình Trưng số 94 Vũ Tông Phan, Phường Bình Trưng, TP Hồ Chí Minh
