Y học hiện đại có rất nhiều quan điểm về vấn đề “phòng lão, chống lão, dưỡng lão”, và dĩ nhiên cũng có sự khác biệt giữa quan điểm Đông và Tây y. Vì vậy, chúng ta sẽ thuần túy thảo luận vấn đề này từ góc độ y học cổ truyền.
Trước hết, chúng ta hãy đi thẳng vào vấn đề, cùng tìm hiểu xem “lão” là gì. “Lão” có rất nhiều định nghĩa khác nhau, chúng ta hãy bắt đầu từ tài liệu y học cổ xưa nhất của Trung Hoa, cuốn “Hoàng Đế Nội Kinh”. “Hoàng Đế Nội Kinh” có hai phần, một phần gọi là “Tố Vấn”, phần còn lại gọi là “Linh Khu”. Trong chương đầu tiên của “Tố Vấn” có tên là “Thượng Cổ Thiên Chân Luận”, có người nói “thiên niên sở hạn”, tức là nói “thiên niên” được dùng để giải thích tuổi thọ, rất nhiều người đem “thiên niên” ra giải thích tuổi thọ, cho rằng tuổi thọ của bạn đã được định sẵn từ khi sinh ra. “Thượng Cổ Thiên Chân Luận” nói, người xưa “tận chung kỳ thiên niên”, tức là về cơ bản, nếu con người chúng ta không có bệnh tật, không có tai nạn nào khác, thì về lý thuyết có thể sống đến trăm tuổi, từ một trăm đến một trăm hai mươi tuổi.
Sinh, lão, bệnh, tử, không ai có thể thoát khỏi giới hạn này. Trong các tài liệu khác nhau, ngoài “Nội kinh”, “Thượng thư – Hồng phạm thiên” cũng đề cập rằng “thọ” có nghĩa là 120 tuổi. Ngoài ra, “Lễ ký” gọi “thọ” là “kỳ di”, vì vậy về lý thuyết, con người có thể sống đến 120 tuổi. Giống như Vương Băng, người đầu tiên viết sách giải thích “Nội kinh”. Nhân tiện, Vương Băng còn được gọi là Khải Huyền Tử, là một đạo sĩ và từng giữ chức quan, nên còn được gọi là Vương Thái Bộc. Mọi người có thể không biết người này, nhưng hai câu nói của ông là điều mà tất cả những người nghiên cứu y học cổ truyền Trung Quốc không thể không biết: “Tráng thủy chi chủ, dĩ chế dương quang” (thích hợp cho người có mạch Xích vượng); “Ích hỏa chi nguyên, dĩ tiêu âm ế” (thích hợp cho người có mạch Xích suy).
Trong lâm sàng, nếu là “Tráng thủy chi chủ, dĩ chế dương quang”, thì phải dùng Tri Bá Địa Hoàng Hoàn, vì Tri mẫu và Hoàng bá đều bổ thận thủy; nếu là “Ích hỏa chi nguyên, dĩ tiêu âm ế”, thì phải dùng Quế Phụ bát vị hoàn. Thực tế, Quế Phụ bát vị được Trương Trọng Cảnh gọi là Thận khí hoàn trong “Kim quỹ yếu lược”. Tri Bá Đại Hoàng Hoàn là do các thầy thuốc Trung y đời sau bỏ Quế và Phụ từ Thận khí hoàn, thêm Tri mẫu và Hoàng bá vào. Ngoài ra còn có Tế sinh thận khí hoàn, Tế sinh này xuất phát từ Nghiêm Dụng Hòa đời Tống, ông đã viết cuốn “Tế sinh bạt tụy”. Vì nhắc đến Vương Băng, nên liên tưởng đến Tế sinh thận khí, vì vậy dựa trên Thận khí hoàn của Trương Trọng Cảnh, thêm Xa và Ngưu, Xa là Xa tiền tử, Ngưu là Ngưu tất.
“Thượng cổ thiên chân luận” ngoài việc nói về giới hạn tuổi thọ, còn giải thích sự khác biệt về sự bài tiết hormone giữa nam và nữ.
Tuổi sinh lý của phụ nữ được tính theo số 7, vì vậy từ “nhị thất” (14 tuổi) “thiên quý chí, nhâm mạch thông, thái xung mạch thịnh”, tức là bắt đầu tiết hormone sinh dục và chu kỳ kinh nguyệt; từ nhị thất đến tam thất, tứ thất, ngũ thất, lục thất, thất thất (49 tuổi) “thiên quý tuyệt, địa đạo bất thông”, tức là hormone sinh dục ngừng tiết, phụ nữ sẽ không còn kinh nguyệt và không thể sinh con nữa.
Tất nhiên, khoa học hiện đại khác với thời xưa, có người phụ nữ 52 tuổi, về lý thuyết là “thiên quý tuyệt” sẽ không thể sinh con nữa, nhưng nhờ y học hiện đại, họ đã thụ tinh trong ống nghiệm và sinh đôi. Cũng có người phụ nữ ngoài 60 tuổi vẫn có kinh nguyệt đều đặn, đây là trường hợp tôi từng gặp. Dù sao thì cũng luôn có những trường hợp đặc biệt.
Về nam giới thì Nhị bát thập lục tuổi thời, nam tử dĩ bát vi chu kỳ, cố nhị bát thiên quý chí, tinh khí dật tả, âm dương hòa”. Ý nói con trai 16 tuổi thì thận khí vượng, bắt đầu tiết hormone.Thất thất tứ thập cửu tuổi canh niên, bát bát lục thập tứ tuổi thiên quý tận hĩ, vô tử hĩ”. Ý nói con gái 49 tuổi thì mãn kinh, con trai 64 tuổi thì hết khả năng sinh con. Xỉ phát khứ xỉ là răng, phát là tóc, khứ là rụng. Ý nói người già răng long tóc rụng.
Sử dụng ngôn ngữ hiện đại, những triệu chứng trên chỉ là những dấu hiệu rõ ràng của lão hóa. Trong sách chỉ đề cập đến “ngũ tạng giai suy, cân cốt giải đọa, thiên quý tận hĩ”. Ý nói ngũ tạng đều suy yếu, gân cốt rệu rã, hết khả năng sinh sản. Tất nhiên, thể chất mỗi người khác nhau, có người trẻ đã sớm suy yếu, thậm chí đoản mệnh. Đa số công chức các nước đều nghỉ hưu ở tuổi 65, nhưng cũng có những trường hợp ngoại lệ hiếm hoi.
Do đó, để định nghĩa “già”, thực tế cần phải xem xét từ nhiều góc độ và khía cạnh khác nhau. Con người có cái gọi là khía cạnh sinh lý, cũng như khía cạnh tâm lý. Về khía cạnh sinh lý, như đã đề cập, lý thuyết về tuổi thọ tự nhiên của mỗi người là có thể sống đến 120 tuổi. Tại sao lại có người kết thúc cuộc đời ở tuổi 80, 70, thậm chí trẻ hơn, 50 hoặc 60 tuổi? Thẳng thắn mà nói, phần lớn là do chính bản thân họ gây ra.
Trước tiên, hãy nói về sinh hoạt hàng ngày. Về lý thuyết, từ 11 giờ đêm trở đi là thời gian chúng ta nên nghỉ ngơi và đi ngủ, bởi vì mỗi thời khắc đều liên quan đến 12 kinh mạch và ngũ tạng của chúng ta. Từ 11 giờ đến 1 giờ sáng gọi là giờ Tý, là thời gian của kinh Đởm, cũng là thời gian tủy xương tạo máu. Nếu bỏ lỡ giấc ngủ này, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến chúng ta.
Về lão hóa và sức khỏe
Tất nhiên, không phải ai già đi cũng đều khỏe mạnh. Cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, tỷ lệ người già trên thế giới ngày càng tăng, số người mắc chứng mất trí nhớ Alzheimer cũng ngày càng nhiều. Chúng ta sẽ đề cập đến vấn đề này trong các phần sau của bài viết.
Cuối cùng, tôi xin giới thiệu một người: ông Uông Ngang (汪訒庵) thời nhà Thanh. Ông là một thầy thuốc Trung y đã biên soạn ba cuốn sách kinh điển về y học, trong đó có cuốn “Y phương tập giải” (醫方集解), ở phần cuối cuốn sách có đề cập đến bốn chữ “Vật dược nguyên thuyên” (勿藥元詮).
Tôi từng dạy cuốn “Y phương tập giải” này ở một số nơi, lần lượt giới thiệu từng phương thuốc trong sách. Không ngờ có một người lớn tuổi chủ động yêu cầu tôi dành chút thời gian giải thích về “Vật dược nguyên thuyên”. Ý nghĩa của “Vật dược” chính là không dùng thuốc, mà có thể giúp con người chúng ta có được sự bảo vệ và duy trì sức khỏe, giống như một sự đảm bảo vậy. Nếu làm được như vậy, tôi tin rằng ô nhiễm do thuốc gây ra có thể giảm đến mức thấp nhất. Đây cũng là một phần quan trọng trong các cuộc thảo luận của chúng ta về chống lão hóa hoặc chăm sóc sức khỏe. Chúng ta sẽ có những giải thích chi tiết hơn trong các phần sau.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
