Hòe hoa giỏi lương huyết, đắp ngoài uống trong đều hiệu quả
Hòe hoa (槐花) là nụ hoa và hoa khô của cây hòe thuộc họ Đậu, mùa hè khi hoa chưa nở thì thu hái nụ, gọi là “hòe mễ”, khi hoa nở thì thu hái, gọi là “hòe hoa”. Quả chín cũng dùng làm thuốc, gọi là “hòe thực”. Tính hơi hàn, vị đắng, quy kinh Can, Đại tràng. Lâm sàng đa phần dùng tính đắng giáng đi xuống của nó, giỏi thanh tả hỏa nhiệt của đại tràng mà cầm máu, đa phần làm thuốc chuyên trị băng huyết, tiện huyết do huyết nhiệt. Đúng như “Dược phẩm hóa nghĩa • Huyết dược” nói: “Hòe hoa vị đắng, đắng có thể đi thẳng xuống, và vị dày có thể trầm, chủ thanh trường hồng hạ huyết, trĩ sưng đau, tạng độc lâm lịch.”
[Kinh nghiệm dùng thuốc]
- Đắp ngoài uống trong đều trị chứng huyết: Thầy Nhan ứng dụng hòe hoa có nét đặc sắc, cho rằng nó có thể trị nhiều loại xuất huyết, như dùng hòe hoa tươi giã đắp hai bên thái dương, có thể phòng trị xuất huyết nội sọ; hòe hoa phối với liên kiều, hồng táo uống trong trị ban xuất huyết giảm tiểu cầu.
- Lương huyết chỉ ngứa: Thầy Nhan thường dùng hòe hoa làm thuốc chống dị ứng, cho rằng tính của nó mát, giỏi trừ nhiệt trong huyết, để trị các bệnh ngoài da như mề đay, hiệu quả rõ rệt.
- Ví dụ phối hợp thuốc theo chứng (1) Cơ nục: Thầy Nhan cho rằng Tỳ chủ cơ nhục, phàm da thịt xuất hiện ban xuất huyết, đa phần liên quan đến phục nhiệt ở kinh Tỳ, do đó có thể dùng hòe hoa cùng với liên kiều, thăng ma, sinh địa, v.v., tức là trong Thanh vị tán thêm hòe hoa để thanh nhiệt của Dương minh, và tá với sinh bồ hoàng, v.v. để hoạt huyết cầm máu, hiệu quả rõ rệt. (2) Trường phong xuất huyết: Đại tiện ra máu tươi, đa phần do thấp nhiệt trong ruột. Thầy Nhan thường dùng hòe hoa phối với hoàng cầm để thanh nhiệt, tá với phòng phong để thắng thấp, để cầu thấp nhiệt đi mà máu ngừng, như Hòe giác hoàn của Cục phương. (3) Ẩn chẩn: Mề đay tương tự như “ẩn chẩn” của Trung y, lâm sàng có phân biệt phong hàn, phong nhiệt. Thầy Nhan trị mề đay thể phong hàn, đa phần dùng Quế chi thang gia giảm; nếu thuộc mề đay thể phong nhiệt, thì tự nghĩ ra Ma hoàng thiền y thang để trị, trong phương dùng hòe hoa phối với ma hoàng, tây hà liễu, v.v., hiệu quả rõ rệt.
- Cách dùng và liều lượng: Sắc nước uống, 6~9g; chứng huyết nặng có thể dùng đến 30g.
[Ví dụ bệnh án]
Bệnh nhân Lục, nam, 24 tuổi. Chảy máu chân răng nhiều năm, bệnh viện khám chẩn đoán “bệnh giảm tiểu cầu nguyên phát”, đã dùng nhiều lần hormone Tây y để kiểm soát, nhưng hiệu quả không rõ. Gần đây do mệt mỏi mà chảy máu chân răng không ngừng, lợi sưng đỏ, miệng hôi, khát không muốn uống, đầu váng phiền nhiệt, lưỡi đỏ rêu vàng, mạch hoạt sác. Xét nghiệm tiểu cầu 52×10⁹/L. Đang tuổi trai tráng, tướng hỏa của thận không thanh. Sách nói “Thận chủ cốt, răng là nơi tận cùng của xương”. Thận hỏa thượng viêm, huyết theo hỏa động, do đó chảy máu chân răng không ngừng. Ất quý cùng một nguồn, thận âm hao tổn, can dương thượng cang, dẫn đến đầu váng; tướng hỏa động mà tâm quân không thể an vị, do đó bồn chồn; dương minh uất tích theo kinh đi lên, miệng hôi, lợi sưng đỏ; nhiệt ở huyết phận bức tân dịch dâng lên, khát mà không muốn uống. Thiếu âm bất túc là gốc, dương minh có nhiệt là ngọn, trị cả gốc lẫn ngọn.
Toa thuốc: Sinh hòe hoa 30g, đới tâm kiều 30g, thăng ma 9g, Hoa Sinh Y 9g, hổ trượng 15g, sinh bồ hoàng (bọc túi) 9g, a giao (hòa tan uống) 6g, tri mẫu sao nước muối 9g, hoàng bá sao nước muối 9g, sinh địa 15g. 14 thang.
Tái khám lần hai: Chảy máu chân răng đã ngừng, hormone chưa giảm liều, vẫn là thừa thãi, khó đạt ý muốn.
Toa thuốc: Sinh hòe hoa 30g, tri mẫu sao nước muối 9g, hoàng bá sao nước muối 9g, đới tâm kiều 30g, liên tử tâm 4.5g, quy giáp (sắc trước) 15g, miết giáp (sắc trước) 15g, bạch mao căn 30g, trúc tiết tam thất 9g, sinh bồ hoàng (bọc túi) 9g, sinh địa 15g, thăng ma 9g. 14 thang.
Tái khám lần ba: Chảy máu đã ngừng, bỏ hormone cũng không sao, kiểm tra lại tiểu cầu, đã tăng lên 80×10⁹/L.
Lời bàn: Ca này dùng Gia vị thanh vị tán của Lý Quả hợp với Nhị giáp tiễn. Thanh tư cùng thi triển, bệnh giảm tiểu cầu phụ thuộc hormone nhiều năm đã được cải thiện, công hiệu không chỉ nhờ vào phương thuốc chuyên biệt, tác dụng của thuốc chuyên biệt cũng không thể bỏ qua. Như sinh hòe hoa phối với đới tâm kiều, lương huyết giải độc, tán ứ cầm máu, đối với chứng huyết phận nhiệt hỗ kết rất đúng. Thầy Nhan còn cho rằng nếu bệnh giảm tiểu cầu đều luận là hư mà chữa, dùng lâu sâm kỳ, cũng như Tây y dùng lâu hormone, thường khí có dư sẽ thành hỏa, tác dụng lại ngược lại. (Dương Dương)
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Phường Bình Trưng số 94 Vũ Tông Phan, Phường Bình Trưng, TP Hồ Chí Minh (mới)
Tiệm Thuốc Bắc Phường An Phú số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2 (cũ)
