Cảo bản giỏi về khu phong thắng thấp chỉ thống
Cảo bản (藁本) cay ấm, thơm táo, tính vị đều thăng, là thuốc phong của kinh Thái dương, công năng trừ phong tán hàn, trừ thấp chỉ thống,vừa có thể phát tán phong hàn thấp tà của kinh Thái dương, lại có thể ôn tán dương hư âm ngưng của kinh Thiếu âm. Thầy Nhan cho rằng tính ôn nhiệt của vị thuốc này, lại có thể đi vào giữa cơ bắp, kinh lạc, gân cốt, để trừ hàn chỉ thống, công dụng tương tự như tế tân, xuyên khung, khương hoạt. Lý Quả dùng nó cùng với khương hoạt, phòng phong, điều trị chi thể không cử động được mà đau, hiệu quả rất tốt, phương thuốc như Khương hoạt thắng thấp thang; Trương Nguyên Tố dùng nó cùng với thương truật, điều trị đau lòng đại thực, phương thuốc như Cảo bản thang. Mã Bồi Chi trong “Dược tính ca quyết • Phát tán phong hàn dược” viết về cảo bản “sưu phong mà thắng thấp, có thể trị tiêu chảy, có thể tiêu sán khí”. Thầy Nhan trên lâm sàng quen dùng tính cay ấm của nó, có thể vào kinh túc thái dương, chủ trị đau đỉnh đầu và các loại đau do phong hàn thấp tà gây ra, hiệu quả khá tốt.
[Kinh nghiệm dùng thuốc]
- Khu phong thắng thấp: Cảo bản cay thơm, mạnh mẽ, lên trên có thể sưu trừ phong ở đỉnh đầu, xuống dưới có thể trừ thấp ở vùng thượng vị, thầy Nhan lấy ý “phong có thể thắng thấp”, giỏi dùng cảo bản phối hợp với khương hoạt để trị đầu phong, tá với phòng phong để trị tiêu chảy, v.v.
- Tán hàn chỉ thống: Cảo bản vị cay có thể tán, tính ấm mà táo. Thầy Nhan cho rằng các vị thuốc cay ấm đều có thể sơ thông khí huyết, kiêm trừ hàn thấp, do đó phàm các chứng đau do tê thấp, đau bụng, sán khí, v.v. thuộc hàn thấp, đều có thể dùng cảo bản để điều trị, thường có hiệu quả thuốc vào hết đau.
- Ví dụ phối hợp thuốc theo chứng (1) Đau đầu: Đau đầu do phong hàn kẹp thấp gây ra, cảm giác như bị bọc lại, lan đến gáy lưng, chân tay nặng nề, v.v., thường phối hợp với xuyên khung, độc hoạt, khương hoạt, phòng phong, v.v., đi lên để trừ phong hàn thấp mà chỉ thống. (2) Chứng tý: “Tố vấn • Tý luận” viết: “Phong hàn thấp ba khí cùng đến, hợp lại thành tý.” Tý là bế, huyết mạch không thông, không thông thì đau. Cảo bản giỏi về trừ phong tán hàn, trừ thấp chỉ thống, do đó đối với đau do thấp khớp do phong hàn thấp tà gây ra, đau nhức các khớp, dùng rất thích hợp, thường phối hợp ứng dụng với các thuốc như thương truật, khương hoạt.
- Cách dùng và liều lượng: Sắc nước uống, 6~9g.
[Ví dụ bệnh án]
Bệnh nhân Tang, nam, 56 tuổi. Có tiền sử lao phổi, hai năm gần đây, mỗi khi vào mùa đông dễ bị ho, lần này do ra ngoài thi công bị dầm mưa nhiễm lạnh, ngay sau đó sợ lạnh, sốt, không ra mồ hôi, đau họng, ho, kéo dài nửa tháng, triệu chứng nặng hơn, kèm theo đau nhức xương khớp toàn thân, đau ngực, họng ngứa mà khô, miệng khô mà không muốn uống, ăn kém, đại tiện khô. Đã từng dùng Ngân kiều tán gia vị trị liệu, sốt không giảm, do nhiệt độ cơ thể lên đến 39.6°C, đến phòng khám. Khám lần đầu: Sợ lạnh, sốt, không ra mồ hôi, đau họng và ho, và có đau nhức xương khớp toàn thân, miệng khô không muốn uống, ăn kém, mặt đỏ, thần trí tỉnh táo, hơi thở thô, lưỡi đỏ rêu trắng nhớt, giữa hơi vàng, mạch tế hoạt sác. Hàn thấp xâm nhập da thịt, uất lại hóa nhiệt. Trị bằng cách tán hàn trừ thấp, dùng phương Khương hoạt thắng thấp thang gia giảm. Toa thuốc: Khương hoạt 9g, độc hoạt 9g, kinh giới 9g, phòng phong 9g, hạnh nhân 9g, ý dĩ nhân 9g, cảo bản 9g, quế chi 2.4g, đậu xị 9g, khấu nhân 3g, xuyên khung 3g, kim ngân hoa 9g, liên kiều 9g, cam thảo 3g. 7 thang. Tái khám lần hai: Uống 1 thang thuốc, đầu mặt hơi ra mồ hôi, đầu đỡ nặng, sốt dần lui, rêu nhớt hơi tan, tiếp tục uống, nhiệt độ cơ thể đã giảm xuống 37.6°C. Hàn ngoại cảm đã giải, thấp trọc uất ứ chưa thanh, triệu chứng thấy ngực tức, miệng đắng, đi ngoài lỏng, ăn không ngon, ho, ho ra đờm vàng dính đặc, lưỡi đỏ rêu nhớt, mạch hoạt. Trị bằng cách thanh hóa thấp nhiệt, dùng Tam nhân hợp Liên phác ẩm gia giảm. Toa thuốc:Hạnh nhân 9g, ý dĩ nhân 9g, khấu nhân (cho sau) 3g, bán hạ 9g, phác hoa 4.5g, hoàng cầm 9g, hoàng liên 3g, tang bạch bì 9g, tử uyển 9g, khoản đông 9g, chích bách bộ 9g, cát cánh 4.5g, chỉ xác 4.5g, thanh hao 9g. Sau 2 thang thì hết sốt, tinh thần sảng khoái. Lời bàn: Bệnh nhân này có tiền sử dầm mưa nhiễm lạnh, triệu chứng thấy sợ lạnh, sốt, không ra mồ hôi, ho, đều là dấu hiệu của phong hàn thấp tà thúc biểu, phế khí không tuyên, kèm theo đau nhức xương khớp toàn thân, đau ngực, là do mạch lạc bất hòa. Rêu trắng nhớt, mạch hoạt sác, là do thấp tà uất ứ. Phương thuốc dùng kinh giới, phòng phong, đậu豉để sơ phong giải biểu; khương hoạt, độc hoạt, cảo bản, quế chi ôn tán hàn thấp mà thông lạc; lại dùng ý dĩ nhân thanh thấp uất ở lý; lại dùng kim ngân hoa, liên kiều thanh nhiệt uất, do đó có thể một thang đã thấy hiệu quả. Đợi ngoại hàn giải trừ rồi mới lo thanh hóa thấp nhiệt, gốc ngọn trước sau, chính phụ rõ ràng, mới có thể thu được hiệu quả nhanh chóng. (Tô Tử Trấn)
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Phường Bình Trưng số 94 Vũ Tông Phan, Phường Bình Trưng, TP Hồ Chí Minh
