Trẻ em vốn có thể chất non nớt, âm khí chưa thịnh, dương khí yếu mềm. Việc dùng quá nhiều thuốc thơm cay không chỉ làm hao tổn âm khí mà còn dễ làm tổn hại dương khí. Trong khi đó, các thầy thuốc thời Tống thường quen dùng các loại thuốc “hương táo” (thơm khô). Trong hoàn cảnh lịch sử đó, Tiền Ất đã nỗ lực rất nhiều trong việc sử dụng các vị thuốc “nhuận” (làm mềm, ẩm). Ví dụ như bài Địa hoàng hoàn chữa thận hư mất tiếng, thóp không liền; Tả bạch tán chữa phế thịnh khí gấp ho suyễn; Đạo xích tán chữa tâm nhiệt nghiến răng, tiểu tiện đỏ; A giao tán chữa khí thô suyễn gấp; Bạch truật tán chữa nôn mửa, tiêu chảy dẫn đến tân dịch khô kiệt gây phiền khát, bứt rứt, chỉ muốn uống nước… Tất cả đều cho thấy kỹ thuật sử dụng thuốc nhuận tinh xảo của ông.
Không chỉ vậy, Tiền Ất còn giỏi khéo léo biến hóa các phương thuốc cổ để dùng cho hiện tại. Ví dụ như bài Dị công tán của ông, chỉ thêm một vị trần bì vào bài Tứ quân tử thang, để đạt được công dụng ôn mà không táo, bổ mà không trệ; bài Đậu khấu hương liên hoàn, trong bài Hương liên hoàn chỉ thêm một vị nhục đậu khấu, lấy công dụng tỉnh tỳ tiêu thực, thanh nhiệt điều khí, dùng cho trẻ em bị thương thực tiêu chảy, bụng trướng đau, phát sốt rất phù hợp.
Tiền Ất vừa coi trọng việc biện chứng theo ngũ tạng, vừa thấy rằng tạng phủ của trẻ em non yếu dễ hư dễ thực dễ hàn dễ nhiệt, cho nên trong điều trị, ông luôn chú ý đến hàn nhiệt hư thực của ngũ tạng, đồng thời chế ra các phương thuốc bổ tả khác nhau. Ví dụ như can thực có Tả thanh hoàn, can thận hư Có Lục Vị Địa Hoàng Hoàn, nếu tâm thực nặng thì dùng Tả Tâm Thang, nhẹ thì dùng Đạo Xích Tán, tâm hư thì dùng An Thần Hoàn, tỳ thực thì dùng Tả Hoàng Tán, tỳ hư thì dùng Ích Hoàng Tán, phế thực thì dùng Tả Bạch Tán, phế hư thì dùng A Giao Tán. Điều này phản ánh đặc điểm của ông trong việc điều chỉnh đơn thuốc, coi trọng hư thực hàn nhiệt của bệnh tình.
Tư tưởng học thuật của Tiền Ất có ảnh hưởng rất lớn đến hậu thế, những người kế thừa thành tựu nhi khoa của ông có đại diện là cha con Tiết Khải, Tiết Kỷ thời nhà Minh. Các phương thuốc bổ tả ngũ tạng được Trương Nguyên Tố thời Nam Tống rất ưa dùng. Lục Vị Địa Hoàng Hoàn do Tiền Ất cải biên từ Kim Quỹ Thận Khí Hoàn đã có tác dụng gợi mở nhất định cho những người hậu thế chủ trương dưỡng âm, ví dụ như Đại Bổ Âm Hoàn và Tư Âm Đại Bổ Hoàn của Chu Đan Khê đều được phát triển từ phương thuốc này. Tiết Lập Trai suy tôn phương thuốc này là phương thuốc tốt để chữa trị mọi bệnh do thận âm bất túc gây ra; Triệu Dưỡng Quỳ coi Lục Vị Hoàn là phương thuốc chuyên dùng để bồi bổ chân thủy mệnh môn. Từ đó có thể thấy, ảnh hưởng từ tư tưởng học thuật của Tiền Ất không chỉ giới hạn trong lĩnh vực nhi khoa, mà đến nay, các phương thuốc bổ tả ngũ tạng của ông vẫn được ứng dụng rộng rãi trên lâm sàng.
Tiền Ất có được thành tựu như vậy, không thể phủ nhận, ông là một nhà nhi khoa kiệt xuất. Nhưng nếu xét toàn bộ hệ thống tư tưởng của ông, cũng không phải là hoàn mỹ không tỳ vết. Ví dụ như ông nói “thận chủ hư”, nhưng trong điều trị chỉ nhấn mạnh trẻ nhỏ thuần dương và coi trọng mặt thận âm hư, mà không chỉ ra phương pháp xử lý thận dương hư, rõ ràng là có phần thiên lệch, dẫn đến việc hậu thế cho rằng Tiền Ất đã khai phá ra “phái tư âm” cho đời sau. Tuy nhiên, Lục Vị Địa Hoàng Hoàn do Tiền Ất chế ra, tuy có thục địa để bổ dưỡng, nhưng lại có phục linh và trạch tả để thẩm thấu lợi thấp, không thể nói đây là phương thuốc điển hình của dưỡng âm.
Phần 3 sẽ giới thiệu đến các bạn một vài y án của Danh Y Tiền Ất.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
