Xa tiền tử giỏi thanh Can và lợi tiểu thông lâm (sỏi)
Xa tiền tử (车前子) tính vị ngọt, lạnh, vào kinh Can, Thận, Bàng quang. Công năng lợi thủy, thanh nhiệt, minh mục, khu đàm. Chủ trị tiểu tiện không thông, lâm trọc, đới hạ, tiểu ra máu, tiêu chảy do thử thấp, ho nhiều đờm, thấp tý, mắt đỏ có màng. Nhan lão cho rằng Xa tiền tử (车前子) tính hoạt lợi mà thông tiểu tiện, công năng kiêm cả cường âm ích tinh, là vị thuốc tốt trừ thấp mà không làm tổn thương chính khí, thường dùng để điều trị chứng lâm, phù thũng…
[Tâm đắc dùng thuốc]
Lợi tiểu thông lâm. Xa tiền tử (车前子) vào kinh Bàng quang, vừa có thể lợi thủy tiêu thũng, vừa có thể khai khiếu thông lâm. Nhan lão chỉ ra rằng Phục linh, Trạch tả chỉ có thể lợi thủy, Cù mạch, Biển súc chỉ có thể thông lâm, mà một vị Xa tiền tử (车前子) kiêm cả hai công hiệu lợi thủy và thông lâm, có thể được sử dụng rộng rãi cho chứng phù thũng, chứng lâm…
Thanh Can minh mục. Xa tiền tử (车前子) tính lạnh, vào kinh Can, công năng sở trường là thanh can minh mục, đối với chứng chóng mặt hoa mắt do can dương thượng cang có hiệu quả khá tốt. Nhan lão dùng tác dụng thanh can minh mục của nó để điều trị cao huyết áp. Từng dùng đơn vị Xa tiền tử (车前子) 15g sắc nước uống, quan sát lâm sàng 250 ca bệnh nhân cao huyết áp, phát hiện hiệu quả của nó xác thực, tác dụng ôn hòa, tỷ lệ hiệu quả đạt 82.5%, đặc biệt là trong việc cải thiện các triệu chứng như phù, chóng mặt, đau đầu, mắt mờ, mất ngủ…, hiệu quả rõ rệt.
[Ví dụ về phối hợp thuốc theo chứng bệnh] (1) Chứng lâm, phù thũng: Vị thuốc này dùng cùng với Cù mạch, Biển súc, Hoạt thạch…, có thể tiết nhiệt lợi thủy, thanh nhiệt Bàng quang, chữa chứng lâm; dùng cùng với Trư linh, Phục linh, Trạch tả, thì có thể lợi thủy hóa thấp, điều trị chứng phù thũng do thủy tà đình trệ, đúng như câu nói “trị thấp không lợi tiểu tiện, không phải là cách chữa của nó” (治湿不利小便，非其治也). (2) Tiêu chảy: Nhan lão cho rằng Xa tiền tử (车前子) lợi tiểu tiện mà không làm tổn thương khí, trên lâm sàng dùng Xa tiền tử (车前子) 15g, hoặc Xa tiền thảo 30g, cùng với gạo nấu thành cháo đặc, ăn ngay một lần, trị chứng đại tiện tiêu chảy rất hiệu nghiệm, chính là lấy ý “lợi tiểu tiện mà làm đặc đại tiện” (利小便而实大便). (3) Can vượng mắt mờ: Nhan lão thường dùng Xa tiền tử (车前子) gia vào bài Sài hồ gia long cốt mẫu lệ thang, Thiên ma câu đằng ẩm, dùng để điều trị các chứng chóng mặt, mắt mờ… do can khí vượng thịnh gây ra, đa phần đều thấy hiệu nghiệm.
4. Cách dùng và liều lượng: Sắc nước uống, 9~15g.
[Ví dụ bệnh án] Trương mỗ, nam, 65 tuổi. Có tiền sử bệnh cao huyết áp 5 năm, từng dùng thuốc điều trị, nhưng kiểm soát không tốt, thỉnh thoảng có chóng mặt khó chịu. Bình thường làm việc mệt nhọc, thỉnh thoảng cảm thấy lo âu, mất ngủ, gần đây lại có rụng tóc. Ăn uống bình thường, đại tiện vẫn thông suốt. Sơ chẩn: Khí hỏa của Can vốn nặng, cao huyết áp hơn 5 năm, chưa điều trị hệ thống. Mắt mờ, rụng tóc, mất ngủ, đại tiện thông, mạch tế huyền hơi sác, lưỡi tím rêu lưỡi mỏng nhờn. Dự định bình can hoạt huyết, thanh tâm an thần. Đơn thuốc: Thiên ma 9g, Câu đằng 15g, Bạch cúc hoa 9g, Xa tiền tử 9g, Hoài ngưu tất 9g, Đan bì 9g, Hạ khô thảo 15g, Bạch tật lê 9g, Quyết minh tử 15g, Sinh sơn tra 9g, Hoàng cầm 9g, Đan sâm 9g, Dạ giao đằng 15g. 14 thang. Sau khi dùng thuốc, chóng mặt, mắt mờ liền hết, giấc ngủ cũng yên, mức độ rụng tóc giảm bớt. Lời bàn: Can là tạng của tướng quân, phiền lao thì căng thẳng, dương cang ở trên, thì phát thành chóng mặt. Bệnh nhân lao lực bận rộn, ngầm hao tâm huyết, phần dinh không đủ, phong dương tiềm ẩn ở trên, thỉnh thoảng thấy chóng mặt, mất ngủ, phiền muộn, mắt mờ; can uất lâu ngày khí huyết không thông thì rụng tóc. Phương thuốc dùng Thiên ma câu đằng ẩm gia giảm, phối hợp với Cúc hoa, Xa tiền tử, Hạ khô thảo, Đan bì… là các vị thuốc bình can thanh can, rất hợp với bệnh cơ, nên có thể một phương mà định. (Phí Hồng Tường)
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Phường Bình Trưng số 94 Vũ Tông Phan, Phường Bình Trưng, TP Hồ Chí Minh
