Đương quy vị ngọt, tính ấm, cay, vào kinh Can, Tâm, Tỳ. Công năng bổ huyết hoạt huyết, điều kinh chỉ thống, nhuận táo hoạt trường.
Tính chất của nó trong bổ có động, hành trung có bổ, là huyết trung khí dược, cũng là thánh trung chi huyết dược. 《Bản Thảo Tường Tiết》 quyển một có nói:
“Đương quy, có thể dẫn dắt huyết hôn loạn trở về kinh mạch, cho nên gọi là đương quy.” Nhan Lão thường dùng Đương Quy chủ trị huyết hư kết hợp ứ huyết gây ra các loại bệnh chứng nan giải.
I/ [Dụng Dược Tâm Đắc]
1. Chủ huyết phận chi bệnh, năng bổ năng công Bản phẩm phối hợp với bổ thì bổ, phối hợp với công thì thông, cho nên có thể bồi bổ dinh dưỡng huyết, điều hòa khí huyết, phàm bệnh có hình hư tổn, khí huyết mất điều hòa, không gì là không thể dùng. Nhan lão dùng nó để thông khí huyết, lợi gân cốt, trị tý thống, chữa tê liệt, nhuận táo bón, v.v.
2. Trị huyết hư giáp ứ, hoạt huyết chỉ thống Đương quy đầu có tính hướng lên trên, có tác dụng thăng phát; đương quy thân chủ thủ, bổ cố hữu công, có thể dưỡng huyết; đương quy vĩ chủ thông, có thể hành huyết trục ứ. Vương Khẩn Đường 《Chứng Trị Chuẩn Thằng · Hiếp Thống》 nói:
“Khí và huyết cũng như nước vậy, thịnh thì lưu thông, ít thì ứ trệ. Cho nên khí huyết không hư thì không ứ trệ, hễ hư thì hiếm khi không ứ trệ.” Cho nên Nhan lão thường dùng toàn bộ đương quy để bổ huyết hoạt huyết, phàm thuộc các bệnh chứng do huyết hư huyết trệ gây ra, đều có thể sử dụng, mà thích hợp nhất là khi huyết phận có hàn.
II. Tùy chứng phối ngũ
(1) Huyết hư chứng: Do hữu hình chi huyết sinh ra từ vô hình chi khí, căn cứ vào cơ chế “bổ khí để sinh huyết”, Nhan lão điều trị bệnh về huyết với biểu hiện chủ yếu là “thiếu máu”, thường dùng đương quy phối hợp với hoàng kỳ, tức là bài thuốc Đương Quy Bổ Huyết Thang. Hoàng kỳ có thể đại bổ khí Tỳ Phế, để tăng nguồn sinh huyết, đương quy ích huyết hòa doanh, để khiến dương sinh âm trưởng, khí vượng huyết sinh.
(2) Tâm quý thất miên (hồi hộp mất ngủ): Căn cứ vào cơ chế “tâm chủ huyết mạch, tâm tàng thần”, có thể phối hợp với thục địa, bạch thược, a giao, toan táo nhân, v.v., dùng cho các chứng tâm huyết hư gây ra như tim hồi hộp đánh trống ngực, mất ngủ hay mơ, hoa mắt chóng mặt hay quên, da dẻ xanh xao, lưỡi môi nhợt nhạt, v.v. Đương quy chuyên bổ tâm huyết, tâm được huyết nuôi dưỡng, các chứng tự khỏi.
(3) Phụ khoa bệnh: Đương quy dưỡng huyết hoạt huyết, điều kinh chỉ thống, vị ngọt ấm mà nhuận, cay thơm giỏi đi lại; xuyên khung hoạt huyết hành khí, khứ phong chỉ thống, lên trên đầu mắt, xuống dưới huyết hải, thăng dương khí, khứ thấp khí, vị cay thăng tán mà không thủ, có thể ôn thông huyết mạch, hoạt huyết khứ ứ để điều kinh, hành khí khai uất mà chỉ thống, là huyết trung khí dược. Hai vị thuốc phối hợp với nhau, gọi là “Phật Thủ Tán”, có thể thông đạt khí huyết, tán ứ chỉ thống, có thể khiến bổ mà không trệ, bổ trung hữu tán, điều trị chứng huyết hư hàn kiêm ứ. Nhan lão thiện dùng phương này điều trị các bệnh phụ khoa như đau đầu trước kỳ kinh, đau bụng kinh, đau bụng sau sinh do ứ huyết.
(4) Rụng tóc: Theo bệnh cơ “tóc là phần thừa của huyết”, dùng đương quy bổ huyết hành huyết, trắc bá diệp vị đắng hàn, nhập can kinh, can chủ phong, chủ tàng huyết, nên có thể lương huyết đen tóc. Hai vị thuốc hợp dùng lấy tên là “Sinh Phát Hoàn”, thường dùng cho rụng tóc hoặc tóc bạc sớm do huyết hư huyết nhiệt, hiệu quả rõ rệt.
III. Cách dùng và liều lượng
(1) Sử dụng chú ý: Điều kinh hoạt huyết có thể sao rượu. Người tỳ vị thấp trệ, đầy bụng và đại tiện lỏng nên thận trọng khi dùng.
(2) Liều lượng: Sắc nước uống, 6~15g.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
