Nội dung được giới thiệu cho người học Đông Y tham khảo. Người không hiểu y vui lòng không tự ý dùng thuốc. Hoặc được sự tư vấn của thầy thuốc trước khi sử dụng.
Bán hạ công năng táo thấp hóa đờm
Bán hạ vị cay, tính ấm, có độc, đi vào kinh tỳ, vị, phế. Công năng táo thấp hóa đờm, giáng nghịch chỉ nôn, tiêu bĩ tán kết, là vị thuốc quan trọng để trị đờm đầy. “Danh y biệt lục – Hạ phẩm” nói rằng “tiêu tâm phúc hung cách đờm nhiệt đầy kết”, Lão Nhan tùy chứng phối ngũ, thường dùng bán hạ chủ trị các chứng bệnh do đờm thấp gây ra, hiệu quả rõ rệt.
[Kinh nghiệm dùng Bán Hạ]
Hóa đàm yếu dược : Bán hạ giỏi hóa đờm, các loại thấp đờm, hàn đờm, phong đờm đều có thể dùng, dùng sống hiệu quả càng rõ rệt. Nhan lão điều trị các chứng bệnh nặng lâu ngày, chứng thuộc đờm trọc nội trở, trước tiên dùng sinh bán hạ để tẩy trừ đờm trọc, đợi bệnh tình cải thiện, sau đó mới đổi sang dùng chế bán hạ để trừ bỏ tà khí còn sót lại, từ đó đạt được hiệu quả tà khí đi hết, chính khí an hòa.
Giỏi giáng nghịch: Bán hạ đi vào kinh tỳ, vị, phế, vừa có thể giáng khí vị để chỉ nôn, vừa có thể giáng khí phế để chỉ ho suyễn. Lão Nhan cho rằng bán hạ giáng khí vị kiêm năng hóa thấp, giáng khí phế kiêm năng hóa đờm, dùng cho các chứng thực nhiều, chứng hư phải phối với các vị thuốc bổ ích cùng dùng, mới có thể thành công.
Tùy chứng phối ngũ ví dụ:
(1) Ho suyễn: Nhan lão điều trị ho suyễn, nếu thấy ho suyễn tức ngực, nhiều đờm bọt trắng, hình hàn thần nhược… các chứng hàn đờm nội thịnh, thường theo ý của Trọng Cảnh trong “Kim quỹ yếu lược”: “Bệnh đờm ẩm, nên dùng thuốc ấm hòa nó”, lấy Ma phụ tế tân thang gia bán hạ, đình lịch tử để trục đờm tả phế; nếu thấy ngứa họng ho suyễn, đờm dính khó khạc, lưỡi đỏ rêu vàng nhớt, mạch hoạt sác… các chứng phong táo đờm nhiệt giao phạm, thì dùng Ma hạnh thạch cam thang gia bán hạ, đình lịch tử, trực tả phế kim đờm nhiệt, một lần là khỏi, thường có thể thấy hiệu quả ngay.
(2) Chóng mặt: Chóng mặt do phong đờm quấy nhiễu bên trên, nhìn vật xoay tròn, đầu nặng đầu đau, tức ngực buồn nôn… Lão Nhan thường lấy bán hạ phối với thiên ma, bạch truật, phục linh… để hóa đờm bình can tức phong, như Bán hạ bạch truật thiên ma thang.
3) Chứng ngực bĩ: Nhan lão tuân theo cơ chế bệnh “dương vi âm huyền” của chứng ngực bĩ trong “Kim quỹ yếu lược – Chứng ngực bĩ tâm thống đoản khí bệnh mạch chứng trị”, cho rằng “âm huyền” phần nhiều chỉ tà khí đờm ứ, do đó phương pháp chủ yếu là dùng các phương thuốc trị chứng ngực bĩ của Trọng Cảnh như Qua lâu giới bạch bạch tửu thang, đồng thời gia thêm các vị thuốc như bán hạ, phục linh, trần bì, chỉ xác, cát cánh… để điều trị chứng đau thắt ngực do bệnh tim mạch vành thể đờm trọc nội trở, triệu chứng giảm nhanh chóng.
(4) Động kinh: Nhan lão cho rằng chứng động kinh phần nhiều do đờm khí giao trở, còn bệnh chứng phần nhiều do đờm phong nội nhiễu, hai chứng này phát bệnh đều liên quan đến đờm, do đó thường dùng bán hạ phối với thạch xương bồ, uất kim, hương phụ, viễn chí, nam tinh, trần bì, bạch giới tử… để điều trị.
(5) Mất ngủ: “Tố vấn – Nghịch điều luận thiên” viết: “Vị bất hòa, tắc ngọa bất an”. Lão Nhan thường dùng bán hạ để điều trị chứng mất ngủ do đờm thấp trở vị, kèm theo các triệu chứng đầu váng nặng nề, trằn trọc khó ngủ, hoặc kèm theo ho đờm trắng nhiều, rêu lưỡi trắng nhớt… Nếu thuộc chứng hàn đờm, thường dùng bán hạ phối với thục mễ; nếu thuộc chứng đờm trở can nhiệt, Nhan lão dựa theo luận “bán hạ đắc âm nhi sinh, hạ khô thảo đắc chí dương nhi trưởng” trong “Lãnh lư y thoại” quyển 3 “Bất mị”, thường dùng bán hạ 9g, hạ khô thảo 15g, sắc đặc uống, để điều hòa âm dương, giao thông tâm thận.
(6) Mai hạch khí: Dùng cho chứng mai hạch khí do đờm khí giao trở, hỗ kết yết hầu, triệu chứng như có vật gì vướng trong họng, khạc không ra, nuốt không xuống, ngực bụng đầy tức, hoặc ho hoặc nôn, Lão Nhan thường dùng bán hạ phối với hậu phác, tía tô, cát cánh, tỳ bà diệp… để hành khí giải uất.
4. Phương pháp sử dụng và liều lượng
(1) Dùng sống hiệu quả càng rõ rệt: Bán hạ sau khi chế tuy đã loại bỏ tính độc và táo, nhưng dược lực cũng giảm đi nhiều, chứng nhẹ mới mắc hoặc có thể có hiệu quả nhất thời, nhưng với các chứng nặng lâu ngày thì không có tác dụng. Khi dùng sinh bán hạ, phần nhiều theo phương pháp của Trọng Cảnh, chủ trương sắc lâu nửa giờ để loại bỏ độc tính, đồng thời phối với các vị thuốc khác, điều trị nhiều chứng bệnh khó chữa, có nhiều hiệu quả. Sinh bán hạ tuy có nhiều công dụng như vậy, nhưng chung quy vẫn là vị thuốc cay mạnh táo thấp hóa đờm, khi dùng trên lâm sàng, cần lấy sở trường tránh sở đoản.
(2) Lưu ý khi sử dụng: Bản thảo nói bán hạ phản ô đầu. Do tính ấm táo, Mâu Hy Ung trong “Thần nông bản thảo kinh sơ” quyển 10 nói bán hạ “người xưa lập ba cấm kỵ, tức huyết gia, khát gia, hãn gia vậy”, trên lâm sàng tuy không tuyệt đối cấm dùng, nhưng những người âm hư, huyết khô, hư lao gầy yếu, vẫn nên thận trọng dùng, chớ nên khinh suất.
(3) Liều lượng: Sinh bán hạ 3-9g, bán hạ chế có thể gia giảm liều lượng.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Thành Phố Thủ Đức: số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2, TP Thủ Đức
