Sài hồ gia long cốt mẫu lệ thang

Thành phần: Sài hồ 9g, Hoàng cầm 9g, Bán hạ 9g, Nhân sâm 6g, Đại táo 6 quả, Sinh khương 3 lát, Long cốt 30g, Mẫu lệ 30g, Diên đơn (sắc trong túi) 3g, Quế chi 6g, Phục linh 15g, Đại hoàng (cho sau) 6g.
Công hiệu: Thanh nhiệt bình can, hóa đàm trấn kinh.
Chủ trị: Thương hàn hàn nhiệt vãng lai, ngực sườn đầy tức, bứt rứt kinh sợ không yên, thỉnh thoảng nói sảng, mình mẩy nặng nề khó xoay trở. Hiện nay dùng cho động kinh, rối loạn chức năng thần kinh, bệnh Meniere và cao huyết áp có triệu chứng chính là ngực đầy, phiền muộn, kinh sợ.
Cách dùng: Sắc nước uống, ngày hai lần.
Phân tích bài thuốc: Bài thuốc này là từ Tiểu sài hồ thang gia giảm biến hóa mà ra, nguyên dùng cho bệnh nhiệt do ngoại cảm, đời sau dùng cho các chứng can uất hóa nhiệt, kèm đàm động phong. Do bệnh cơ của phương chứng phức tạp, nên dùng thuốc cũng phức tạp không đồng nhất. Bài thuốc lấy Sài hồ, Hoàng cầm, Đại hoàng để sơ can thanh nhiệt; Long cốt, Mẫu lệ, Diên đơn để bình can trấn kinh; Bán hạ, Phục linh, Sinh khương để hóa đàm trừ thấp; Nhân sâm, Quế chi, Đại táo để kiện tỳ ích khí, vừa phòng Can mộc khắc Thổ, vừa giải đàm thấp khốn Tỳ. Tổng quan toàn bài thuốc dung hợp sơ can, thanh can, bình can, thông phủ, hóa đàm, kiện tỳ vào một lò, là một bài thuốc tốt vừa bổ vừa tả.
Bình luận: Bài thuốc này có nguồn gốc từ “Thương Hàn Luận • Biện Thái Dương Bệnh Mạch Chứng Tịnh Trị” (伤寒论•辨太阳病脉证并治), chủ trị “thương hàn tám chín ngày, dùng phép hạ, ngực đầy bứt rứt kinh sợ, tiểu tiện không lợi, nói sảng, toàn thân nặng nề, không thể xoay trở”, bệnh do thương hàn dùng sai phép hạ, làm cho tà khí nội phạm Thiếu dương, mà chính khí bị tổn thương, khu cơ bất lợi, khí của biểu lý tam tiêu không hòa. Do đó bài thuốc này lấy Tiểu sài hồ thang bỏ Cam thảo để hòa giải Thiếu dương, trừ tà ở bán biểu bán lý; tá bằng Long cốt, Mẫu lệ, Diên đơn để trấn đởm khí khiếp sợ mà trị phiền kinh; gia Quế chi, Phục linh để trợ khí hóa của Thái dương mà hành tân dịch; gia Đại hoàng để tả nhiệt của Dương minh mà trừ nói sảng. Từ đó, khí của ba kinh dương hòa sướng, tà trong ngoài đều được giải. Thầy Nhan ứng dụng bài thuốc này đã vượt qua phạm vi bệnh nhiệt do ngoại cảm, được sử dụng rộng rãi trong các bệnh nội khoa, như đau dữ dội do chấn thương sọ não, mất ngủ dai dẳng do trầm cảm. Thầy cho rằng bệnh cơ của chứng này là can uất đàm nhiệt, hoặc can phong thấp nhiệt, phàm những người có các triệu chứng phiền lòng dễ cáu, mất ngủ nhiều mộng, mạch huyền, rêu lưỡi vàng nhờn, đều có thể dùng bài thuốc này gia giảm điều trị, hiệu quả rõ rệt. (Tô Tử Trấn)