Xuyên khung trà điều tán

Thành phần: Xuyên khung 9g, Kinh giới 9g, Bạch chỉ 6g, Khương hoạt 6g, Cam thảo 6g, Tế tân 3g, Phòng phong 4.5g, Bạc hà 9g.
Công hiệu: Sơ tán phong tà, hoạt huyết chỉ thống.
Chủ trị: Đau đầu do phong tà hoặc ứ trở, đối với đau nửa đầu, đau đầu do thần kinh mạch máu, thuộc chứng phong tà hoặc ứ huyết, đều có thể ứng dụng.
Cách dùng: Sắc nước uống, ngày hai lần.
Phân tích bài thuốc: Bài thuốc này trị chứng đau đầu do phong tà xâm nhập, phạm lên đầu mắt, ngăn trở thanh dương. Trong bài, Xuyên khung vị cay tán phong tà, hành khí hoạt huyết, giỏi trị đau đầu làm quân dược; Bạc hà vị cay thơm, nhẹ mà đi lên, có thể thanh lợi đầu mắt, sưu phong tán nhiệt, Kinh giới giỏi đi lên trừ phong, cùng là thần dược; Khương hoạt sở trường trị đau đầu kinh Thái dương, Bạch chỉ sở trường trị đau đầu kinh Dương minh, Tế tân sở trường trị đau đầu kinh Thiếu âm, Phòng phong vị cay tán phong tà ở phần trên, hỗ trợ quân, thần dược để tăng cường hiệu quả sơ phong chỉ thống, đều là tá dược; Chích cam thảo vị ngọt hoãn hòa trung, điều hòa các vị thuốc, và làm cho dược tính lưu lại ở phần trên, do đó là sứ dược. Bài thuốc gốc khi uống lại dùng nước trà trong để pha, lấy tính đắng mát của nó, vừa có thể thanh lợi đầu mắt ở trên, lại có thể kiềm chế tính ôn táo và thăng tán của các vị thuốc phong. Các vị thuốc hợp dùng, cùng tạo nên công hiệu sơ phong chỉ thống.
Bình luận: Uông Ngang trong “Y Phương Tập Giải” (医方集解) quyển hai “Xuyên khung trà điều tán” nói “đau đầu tất phải dùng thuốc phong, là vì đỉnh đầu ở trên cao, chỉ có phong mới đến được”, thầy Nhan điều trị đau đầu đề xướng dùng thuốc phong. Các vị thuốc trong Xuyên khung trà điều tán đều giỏi đi lên đầu mắt, do đó trên lâm sàng thường dùng bài thuốc này gia giảm để chủ trị nhiều loại đau đầu. Như đau đầu do phong hàn, có thể tăng liều Xuyên khung, giảm liều Bạc hà, và gia thêm các vị như Tô diệp, Sinh khương để tăng cường công hiệu trừ phong tán hàn. Nếu do phong nhiệt, bỏ Khương hoạt, Tế tân, gia Mạn kinh tử, Cúc hoa để tán phong nhiệt, Sinh thạch cao để thanh nội nhiệt. Nếu do phong đàm thượng nhiễu, có thể hợp với Bán hạ bạch truật thiên ma thang gia giảm, và gia thêm Bạch phụ tử, Chế nam tinh để sưu phong hoạt đàm chỉ thống. Nếu đau đầu lâu ngày không khỏi, ứ huyết trở lạc, có thể phối hợp với Đào hồng tứ vật thang gia giảm, và gia thêm Toàn yết, Cương tàm, Ngô công để sưu phong loại bỏ ứ trệ trong lạc mạch, chỉ thống. Đau đầu do hư chứng, cần phải phối hợp với các thuốc phù chính tương ứng, sử dụng hiệp đồng. (Hồ Hiểu Trinh)