Kinh nghiệm sử dụng bạch Truất – Đây là phần chia sẻ kinh nghiệm lâm sàng sử dụng dược của lão trung y Nhan Đức Hình (1920-2017). Nếu bạn là người học y và quan tâm về chủ đề này. Hãy truy cập Thọ Khang Đường thường xuyên nhé.
I/ Bạch truật thiện trị tỳ hư
Bạch truật có vị đắng, ngọt, tính ôn. Đi vào kinh Tỳ, Vị. Công năng bổ tỳ ích vị, táo thấp hòa trung, an thai. Chủ trị tỳ vị khí nhược, không muốn ăn uống, mệt mỏi ít hơi, hư trướng, tiết tả, đàm ẩm, thủy thũng, hoàng đản, thấp tý, tiểu tiện bất lợi, chóng mặt, tự hãn, thai khí bất an. Nhan lão “tỳ thống tứ tạng” chi thuyết, lâm sàng tập dùng bạch truật trị liệu chư đa tật bệnh, đa năng kiến hiệu.
[Dụng dược tâm đắc]
* Bổ tỳ yếu dược: Bạch truật vị cam, chuyên nhập tỳ vị, kỳ tính ôn, thuận ứng “vị hỉ ôn nhi ố hàn” chi tính. Nhan lão cho rằng Bạch Truất là vị bổ tỳ yếu dược, tỳ hư bất kiện, bạch truật năng bổ; vị hư bất nạp, bạch truật năng trợ; phàm tỳ vị thất thường giả, bạch truật giai năng trị.
* Thiện trị đàm thấp: Bạch truật vị khổ, khổ năng táo thấp hóa đàm. Nhan lão nhận định đàm, thấp, thủy tà..v.v, đều có liên quan đến tỳ vị vận hoá thất thường mà gây ra, bạch truật năng bổ tỳ vận vị, lại có thể khư thấp hóa đàm.
II/ Phối hợp theo chứng bệnh
1/ Huyết Chứng : Tỳ là gốc của hậu thiên, nguồn sinh hóa khí huyết, lại chủ về thống huyết, vận hành lên xuống, khắp cơ thể, ngũ tạng đều nhận khí từ tỳ. Nếu tỳ khí hư nhược, thì không thể thống nhiếp mà hãm xuống dưới, hoặc thấm ra ngoài, thường thấy các chứng như đại tiện ra máu, tiểu tiện ra máu, băng lậu, chảy máu cam… Bạch truật ích khí kiện tỳ, thu liễm chỉ huyết, có công hiệu tốt.
Ví dụ:
* Một trường hợp bị ho ra máu nhiều, khí thoát, đã được chữa khỏi bằng cách dùng 100g Bạch truật sắc với nước cơm, uống một bát lớn. Sau khi uống 2 giờ thì máu cầm, thần trí tỉnh táo, chân tay ấm áp, mạch đập trở lại, và không tái phát.
* Một trường hợp khác bị lao phổi ho ra máu nhiều, kinh nguyệt không đều, mỗi sáng tối đều dùng nước cơm hòa với một thìa bột Bạch truật, sau một tháng thì máu ngừng, kinh nguyệt trở lại, sức khỏe dần hồi phục.
Chứng xuất huyết nên dùng thuốc vị để thu công, “thổ dày thì hỏa liễm”, đây là điều chắc chắn.
2/ Chứng táo bón: Người ta đều biết Bạch truật có thể chỉ tả – chữa tiêu chảy, nhưng không biết rằng Bạch truật vừa có thể táo thấp thực tỳ, lại vừa có thể hoãn tỳ sinh tân , tân dịch đầy đủ thì đại tiện sẽ thông. Sách “Nghệ Văn Loại Tụ” quyển 81 có viết về Bạch truật “vị trọng kim tương, phương du ngọc dịch” (vị như vàng ròng, thơm hơn ngọc dịch). Bạch truật có thể chữa chứng táo bón do trường dịch khô khan ở người già, dùng 30g Bạch truật sống sắc nước uống, đại tiện sẽ thông ngay. Phàm tỳ thổ vốn hư, vị cường tỳ nhược, hao tổn tỳ âm, hoặc người già tạng táo, sản phụ thể hư, đều khiến tỳ khí không được du bố – vận chuyển, mất khả năng chuyển vận mà khiến tỳ âm huy tổn, biểu hiện là tiêu khát tiện bí – khát nước táo bón, phép trị là bổ..
3/ Phù thũng: Có rất nhiều nguyên nhân gây phù thũng, vì vậy phương pháp điều trị cũng khác nhau. Nhan Lão theo quan điểm của tiền nhân Trương Cảnh Nhạc “Thủy duy úy thổ, cố kỳ chế tại tỳ” (Nước chỉ sợ đất, nên việc chế ngự nó nằm ở tỳ) (trong《Cảnh Nhạc toàn thư》quyển 22《Thũng trướng》), cho rằng Bạch truật là một vị thuốc vừa có thể kiện tỳ, chế ngự thủy, vừa có thể táo thấp, lợi thủy. Ông thường dùng Bạch truật sắc cùng với Xích tiểu đậu để uống, kinh nghiệm lâm sàng cho thấy hiệu quả rất tốt trong việc điều trị chứng tỳ hư, phù thũng. Trước đây, trong thời kỳ thiên tai, bệnh phù thũng rất phổ biến, và phương thuốc này đã được chứng minh là rất hiệu quả.
4/ Tiêu chảy đơn thuần ở trẻ em: Trẻ em có thể chất thuần dương, sức sống mạnh mẽ, nhưng tỳ vị thường không khỏe mạnh, lại hay bị tổn thương bởi ăn uống dẫn đến tiêu chảy, nên có câu “Tỳ thường bất túc” (Tỳ thường không đủ). Trương Nguyên Tố trong《Y học khải nguyên》quyển hạ《Dược loại pháp tượng》nói rằng Bạch truật là vị thuốc “khứ tỳ vị trung thấp” (trừ thấp ở tỳ vị). Thấp thắng thì gây tiêu chảy, thấp hết thì tả cũng hết. Nhan lão thường dùng Bạch truật sống, Biển đậu sống nấu cùng cháo nếp, uống ngày hai lần, rất hiệu quả.
5/ Hen suyễn: Hen suyễn lâu ngày chắc chắn sẽ có phục ẩm, ẩm là âm tà, gặp lạnh thì phát bệnh, điều trị nên dùng thuốc ôn ấm để điều hòa. Nhan lão chủ trương, mùa hè dùng Bạch truật sắc uống, “đông bệnh hạ trị” (chữa bệnh mùa đông vào mùa hè), bồi thổ để sinh kim (bồi bổ tỳ vị để hỗ trợ chức năng phổi), uống ngày hai lần, uống thường xuyên có thể phòng ngừa bệnh hen suyễn tái phát.
6/ Chóng mặt do tai: Chứng chóng mặt do tai có triệu chứng chóng mặt, ù tai, cảm giác như ngồi thuyền, buồn nôn và nôn mửa. Xét đến cơ chế bệnh, quy trách cho thủy ẩm, đờm trọc xông lên thanh khiếu (làm mờ các giác quan), Lão Y học họ Nhan thường dùng Bạch truật và Phục linh mỗi thứ 15g, sắc lấy nước uống, lợi thủy hóa ẩm, hiệu quả rất tốt.
III/ Cách dùng và liều lượng
Sắc nước uống, 9~30g.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
