Kinh nghiệm lâm sàng sử dụng Bạch Thược (Thược Dược) của lão trung y Nhanh Đức Hình. Thọ Khang Đường xin phép chia sẻ đến cho các bạn yêu thích học lâm sàng kinh nghiệm dụng dược.
Bạch thược (白芍) có vị đắng, chua, tính hơi hàn, đi vào kinh Can và Tỳ. Công dụng chính là dưỡng huyết, liễm âm, chỉ hãn (ngăn mồ hôi), nhuận gan, giảm đau và bình can giáng dương.
Sách “Thương hàn luận” của Thành Vô Kỷ có viết: “Thược dược vị chua có tác dụng thu liễm, làm tăng tân dịch và ích vinh “. Một đoạn khác trong sách này cũng nói: “Vị chua có tác dụng thu vào, cũng có thể tiết ; vị chua của thược dược có thể thu âm khí và tiết nhiệt tà”.
I/ Kinh nghiệm sử dụng Bạch Thược
* Điều hòa và thu liễm: Bạch thược vị hơi đắng có thể bổ âm, vị chua có thể thu liễm, giúp thu liễm dịch can, thu liễm can khí, nhu can chỉ thống và khiến khí không đi lung tung. Khi dùng chung với cam thảo sẽ có tác dụng toan cam hoá âm. Các thầy thuốc thường tuân theo nguyên tắc “phụ nữ lấy can làm tiên thiên” để dùng bạch thược và cam thảo chữa các chứng đau bụng kinh, kinh nguyệt không đều, băng lậu…
* Bổ và tả: Thược dược có hai loại: Bạch Thược và Xích Thược. Người xưa cho rằng Bạch Thược bổ, Xích Thược tả. Tuy nhiên, các thầy thuốc hiện đại cho rằng bạch thược cũng có thể bổ và tả, vừa có thể dưỡng huyết ích âm, vừa có thể tả hỏa bình can. Vì vậy, nó được dùng để chữa các bệnh về kinh nguyệt, khí hư, thai sản ở phụ nữ do gan mật không thông sướng, hoặc các chứng can vị bất hòa. Vị của nó đắng chua tính hàn, tuy không phải là thuốc của kinh Tỳ, nhưng có thể thu tỳ khí, bổ tỳ âm, thanh liễm vị nhiệt. Do đó, nó thường được dùng để chữa nôn do nhiệt, tiêu chảy, đau bụng.
Phối thuốc tuỳ chứng
1/ Đau bụng:《Nan Kinh·Thập tứ nan》viết: “Tổn thương can thì nên làm dịu trung tiêu.” Y lão thường dùng Bạch thược phối hợp với Chích cam thảo, vị chua ngọt kết hợp, tạo thành ý nghĩa của việc hóa thổ của Giáp Kỷ, tả tà khí của can, làm dịu tỳ khí của trung tiêu, để điều trị đau bụng do can vị bất hòa hiệu quả rõ rệt. Đối với các trường hợp đau bụng thuộc hàn thấp, thì dùng Ngô thù du sao với Bạch thược để chữa trị, cũng có hiệu quả.
2/ Ra nhiều mồ hôi: Bạch thược vị chua, Y lão cho rằng có thể điều hòa doanh vệ, liễm âm chỉ hãn, có thể chữa các chứng đổ mồ hôi. Khí hư tự ra mồ hôi, phối hợp với Hoàng kỳ, Phòng phong; doanh vệ bất hòa ra mồ hôi, phối hợp với Quế chi; âm hư đạo hãn, phối hợp với Sinh địa, Ngũ vị tử; huyết hư ra mồ hôi, phối hợp với Đương quy.
3/ Chóng mặt:《Tố Vấn·Chí chân yếu đại luận thiên》viết: “Các chứng phong động, chóng mặt đều thuộc về can.” Y lão thường dùng Bạch thược…
Bạch thược có công dụng dưỡng huyết, làm mềm gan, điều trị chứng can dương thượng kháng, tính tình nóng nảy, dễ cáu giận, miệng đắng khô rát, đau tức hai bên sườn. Thường phối hợp với ngưu tất, đại giả thạch, v.v. Nếu thuộc chứng khí trệ ở gan, thường phối hợp với sài hồ, bạch mộc, đương quy, v.v.
4/ Chứng uất:
Nhan Lão thường nói: “Trăm bệnh không ngoài do khí, khí cơ bị cản trở thì thành uất.” Bạch thược được chọn dùng cho chứng uất do khí gan gây ra do ức chế cảm xúc, biểu hiện như đau tức hai bên sườn, hay nằm mơ về đêm, v.v. Thường phối hợp với sài hồ, bạc hà, v.v. để giúp giải tỏa.
5/ Viêm gan:ij8
Bạch thược đi vào kinh can, có vị chua bổ gan, vị đắng có tác dụng tả gan. Nhan Lão cho rằng viêm gan cấp tính thường có biểu hiện can hóa hỏa, nên thường phối hợp với sài hồ để sơ tiết uất hỏa, bài thuốc thường dùng là Sài thược lục quân thang. Viêm gan mãn tính thường thuộc chứng huyết hư, nên phối hợp với đương quy để bổ huyết, bài thuốc thường dùng là Quy thược lục quân thang.
II/ Cách dùng và liều lượng
(1) Lưu ý về phương pháp chế biến và tác dụng khác nhau:
• Bạch thược sống: dược tính hơi lạnh.
• Bạch thược sao: dược tính ôn hòa hơn.
• Bạch thược sao rượu: giảm tính lạnh, tăng hiệu quả hoạt huyết.
• Bạch thược sao dấm: thiên về thư giãn gan, giảm đau, dưỡng huyết, cầm máu.
• Bạch thược than: thiên về thu liễm, cầm máu.
(2) Liều lượng:
Dạng sắc nước: 6-15g.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
