Trong cuộc sống hiện đại, cùng với việc nâng cao mức sống và nhận thức về sức khỏe, con người ngày càng chú trọng đến việc bảo vệ sức khỏe bằng chế độ ăn uống và sinh hoạt. Trong y học cổ truyền Trung Quốc, có một quan niệm đặc biệt quan trọng, đó là “Dược thực đồng nguyên” hoặc “Dược thực lưỡng dụng”. Quan niệm này cho rằng, thuốc và thực phẩm vốn dĩ có nguồn gốc chung, một số thực phẩm bản thân nó chính là dược liệu, vừa có thể ăn được, vừa có thể dùng làm thuốc.
Khái niệm “Dược thực đồng nguyên” hoặc “Dược thực lưỡng dụng” hiện nay vẫn chưa có một định nghĩa thống nhất. Nói chung, người ta thường cho rằng “Dược thực đồng nguyên” hoặc “Dược thực lưỡng dụng” chỉ những loại thực vật, động vật và khoáng vật mà vừa có thể dùng làm thực phẩm, như gừng, táo đỏ, bách hợp, sơn dược…; đồng thời, một số thực phẩm lại có công dụng dược lý nhất định, có thể phòng bệnh chữa bệnh.
Nguyên Bộ Y tế Trung Quốc (nay là Ủy ban Y tế và Sức khỏe Quốc gia) đã ban hành nhiều đợt “Danh mục vật phẩm vừa là thuốc vừa là thực phẩm” (gọi tắt là “Danh mục dược thực lưỡng dụng”), liệt kê những vật phẩm “vừa có thể dùng làm thuốc, vừa có thể dùng làm thực phẩm”, như đại táo, ý dĩ nhân, bách hợp, sơn dược, hạt thông, quả óc chó… Theo cách nói hiện nay, tức là “Dược thực lưỡng dụng”.
“Dược thực đồng nguyên” hoặc “Dược thực lưỡng dụng” hiện đang rất phổ biến, nhưng không ai có thể nói rõ tên gọi này bắt nguồn từ khi nào. Một số người cho rằng, “Dược thực đồng nguyên” hoặc “Dược thực lưỡng dụng” thực chất là “ngụ y vu thực” hoặc “ngụ thực vu y”.
Sách y học cổ điển nổi tiếng nhất và có ảnh hưởng sâu rộng đến ngày nay của Trung Quốc, “Hoàng Đế Nội Kinh”, đã chỉ ra rằng: “Ăn khi bụng đói thì là thức ăn, ăn khi bệnh tật thì là thuốc men.” Đây có lẽ là những ghi chép sớm nhất phản ánh tư tưởng “dược thực đồng nguyên”. “Hoài Nam Tử” ghi chép rằng Thần Nông “nếm thử trăm loại cỏ cây để biết mùi vị, nếm thử nước suối để biết vị ngọt đắng, cứ như vậy, một ngày mà gặp phải bảy mươi loại độc”. Từ đó có thể thấy, vào thời Thần Nông, thuốc và thức ăn vốn không phân biệt, “vô độc giả khả tựu, hữu độc giả đương tỵ” (không độc thì có thể dùng, có độc thì phải tránh).
Cùng với sự tiến bộ của thời đại và sự tích lũy không ngừng của kinh nghiệm, thuốc và thức ăn mới bắt đầu phân hóa. Sau khi con người sử dụng lửa, bắt đầu ăn đồ ăn chín, hiểu và nắm vững kỹ thuật chế biến nấu nướng, dần dần phân biệt được sự khác biệt về chức năng giữa thuốc và thức ăn.
Các phương pháp phòng bệnh chữa bệnh của y học cổ truyền Trung Quốc bao gồm trung dược, châm cứu, xoa bóp, mát xa, giác hơi, cạo gió… nhưng trung dược và châm cứu là hai phương pháp chủ yếu.
Trong những năm gần đây, cùng với việc nâng cao trình độ cuộc sống của con người, kiến thức về thực liệu dưỡng sinh và bảo vệ sức khỏe ngày càng trở nên phổ biến, “dược thực đồng nguyên” và “thực liệu dưỡng sinh” đã cung cấp một nền tảng vững chắc. Nói tóm lại, dược thực đồng nguyên hoặc dược thực lưỡng dụng chính là chỉ việc thuốc và thức ăn có nguồn gốc chung, “ngụ y vu thực” hoặc “ngụ thực vu y”.
nhiều thứ vừa có thể dùng làm thuốc, vừa có thể ăn được, gọi là “Dược thực đồng nguyên” hoặc “Dược thực lưỡng dụng”.
Bất kể là “dược thực đồng nguyên” hay “dược thực lưỡng dụng”, tựu chung lại đều được gọi là “thực liệu” – “thực liệu dưỡng sinh”. Nói một cách hiện đại, thực liệu dưỡng sinh chính là sử dụng những thực phẩm có dinh dưỡng để bổ sung các thành phần dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể như protein, chất béo, đường, vitamin và các nguyên tố vi lượng… vừa có thể giúp cơ thể khỏe mạnh, vừa có tác dụng hỗ trợ phục hồi sức khỏe hoặc phòng ngừa bệnh tật.
Trong y học cổ truyền Trung Quốc, thực liệu dưỡng sinh, phần lớn đều bắt nguồn từ “dược thực đồng nguyên” hoặc “dược thực lưỡng dụng” của y học cổ truyền. Trung Quốc đã xuất hiện thực liệu dưỡng sinh từ thời nhà Thương. Vào thời nhà Chu, người ta đã nhận thức được mối quan hệ giữa bản thảo và thực liệu dưỡng sinh. Kỹ thuật chế biến và phương pháp nấu nướng thực liệu dưỡng sinh cũng đạt đến trình độ cao, như cuốn sách “Cứu Hoang Bản Thảo” của Chu Túc, “Ẩm Thực Chính Yếu” của Hốt Tư Tuệ… Y học cổ truyền Trung Quốc coi trọng việc sử dụng thực liệu dưỡng sinh.
Trong y học cổ truyền Trung Quốc, thực liệu dưỡng sinh chiếm vị trí quan trọng. Trong “Hoàng Đế Nội Kinh”, một tác phẩm kinh điển của y học cổ truyền Trung Quốc đã sớm đưa ra tư tưởng “thực liệu dưỡng sinh”, nhấn mạnh rằng “Thánh nhân trị bệnh, tất dĩ thực liệu tiên, thực liệu bất túc, nãi dụng dược”. Đại ý là bậc thánh nhân khi chữa bệnh, trước hết phải dùng thực liệu để điều trị, nếu thực liệu không đủ thì mới dùng đến thuốc. Trong “Nội Kinh – Tố Vấn – Tạng Khí Pháp Thời Luận” cũng nói: “Ngũ cốc dưỡng vị, ngũ quả trợ giúp, ngũ súc ích tinh, ngũ thái bổ sung”. Ý chỉ là ngũ cốc dùng để nuôi dưỡng dạ dày, ngũ quả giúp ích, ngũ súc ích tinh, ngũ rau bổ sung. Trong “Nội Kinh – Tố Vấn – Tạng Khí Pháp Thời Luận” còn đề xuất nguyên tắc cơ bản của điều trị bằng thực liệu dưỡng sinh, đó là “hòa hợp âm dương”, “cân bằng ngũ vị”. Trong thực tiễn lâm sàng, các phương pháp điều trị bằng thực liệu dưỡng sinh của y học cổ truyền Trung Quốc đã đạt được hiệu quả đáng kinh ngạc. Thời Đường, danh y Tôn Tư Mạo đã nhấn mạnh tầm quan trọng của thực liệu dưỡng sinh trong “Thiên Kim Yếu Phương”, cho rằng “ăn uống thích hợp, có thể trường sinh, ăn uống không điều độ, có thể đoản mệnh”. Ông còn viết trong “Thực Liệu Bản Thảo” rằng: “Người biết ăn uống, là người biết dưỡng sinh, người không biết ăn uống, là người không biết sinh tồn”.
Từ thời cổ đại cho đến nay, các học giả và danh y nổi tiếng đời sau đều có những luận điểm tinh tế về tác dụng của thực liệu dưỡng sinh. Thời Chiến Quốc, danh y Biển Thước nói: “Quân tử hữu bệnh, kỳ tiên thực dĩ liệu chi, thực liệu bất dũ, nhiên hậu dụng dược”. Ý nói người quân tử có bệnh, trước hết phải dùng thực liệu để chữa trị, nếu thực liệu không khỏi thì mới dùng đến thuốc. Danh y Trương Trọng Cảnh thời Hán trong “Thương Hàn Luận” và “Kim Quỹ Yếu Lược” đều áp dụng rộng rãi các phương pháp điều trị bằng thực liệu dưỡng sinh.
Không thể phủ nhận, “dược thực đồng nguyên” là một khái niệm gốc rễ của “thực liệu dưỡng sinh”. Thực liệu dưỡng sinh, nói một cách đơn giản chính là sử dụng thực phẩm để bảo vệ sức khỏe, phòng ngừa bệnh tật. Thực liệu dưỡng sinh bao gồm thực liệu dược thiện và thực liệu dưỡng sinh thông thường. Thực liệu dược thiện có ưu điểm là mang hương vị thơm ngon, lại có thể hỗ trợ điều trị bệnh, nâng cao hiệu quả chữa bệnh, có thể dùng cho những người bệnh tật hoặc suy nhược cơ thể, giúp phục hồi sức khỏe.
Trong Trung Quốc, thực liệu dưỡng sinh ngày càng được phổ biến rộng rãi. Thực liệu dưỡng sinh đang trở thành một phương pháp bảo vệ sức khỏe quan trọng và hiệu quả. Nhiều bệnh viện Trung Quốc đã thành lập các khoa thực liệu dưỡng sinh. Các chuyên gia y học cổ truyền cũng tích cực phổ biến kiến thức về thực liệu dưỡng sinh. Các loại sách về thực liệu dưỡng sinh cũng ngày càng nhiều, như “Thực Liệu Bản Thảo”, “Ẩm Thực Tu Tri”, “Ẩm Thực Thiện Dưỡng”… Tất cả những cuốn sách thực liệu dưỡng sinh này, cho đến ngày nay vẫn còn giá trị tham khảo và ứng dụng quan trọng trong lâm sàng và cuộc sống thường ngày.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
