Hoàng cầm giỏi tả hỏa thoái nhiệt
Hoàng cầm (黄芩) vị đắng tính hàn, quy kinh Phế, Đởm, Tỳ, Vị, Đại tràng, Tiểu tràng, công năng thanh nhiệt táo thấp, tả hỏa giải độc, cầm máu, an thai. Tính thanh túc để trừ tà, vị đắng để táo thấp, đắng hàn để thắng nhiệt, do đó chủ các chứng nhiệt, tả thực hỏa, trừ thấp nhiệt, đặc biệt giỏi tả thực hỏa ở đầu mặt, tâm phế thượng tiêu.
[Kinh nghiệm dùng thuốc]
- Vị thuốc quan trọng để hạ sốt: “Nhan Diệc Lỗ chẩn dư tập • Kinh nghiệm lâm sàng” viết “tửu tử cầm là vị thuốc quan trọng để hạ sốt trong phong ôn”, thầy Nhan kế thừa kinh nghiệm lâm sàng của tiên phụ Diệc Lỗ Công, điều trị những người sốt cao do phong ôn, đều dùng hoàng cầm, thường có công hiệu thuốc vào hết sốt.
- Tả hỏa không hại vị: Thầy Nhan cho rằng hoàng cầm, hoàng liên, hoàng bá đều là các vị thuốc đắng hàn, đều có công hiệu thanh nhiệt táo thấp, chỉ có hoàng cầm vị đắng nhạt nhất, bệnh nhân uống vào, vùng dạ dày không có cảm giác khó chịu, do đó trên lâm sàng phàm gặp bệnh nhân bị hỏa nhiệt chi tà, đa phần chọn hoàng cầm đầu tiên.
- Ví dụ phối hợp thuốc theo chứng (1) Chứng uất: Dùng cho trường hợp can uất hóa hỏa thấy tinh thần trầm uất, cảm xúc bồn chồn, ngực đầy tức, mạng sườn căng đau, đại tiện không đều, lưỡi đỏ rêu mỏng nhớt, mạch huyền. Thường dùng chung với sài hồ, bán hạ, v.v., như Tiểu sài hồ thang. (2) Chóng mặt: Dùng cho chóng mặt, đau đầu do can hỏa kẹp thấp nhiệt, mắt đỏ miệng đắng, ngực sườn căng đau, bồn chồn dễ cáu, lưỡi đỏ rêu vàng, mạch huyền. Thầy Nhan thường dùng hoàng cầm phối với sài hồ, pháp bán hạ, quế chi, long cốt, mẫu lệ, v.v., như Sài hồ quế chi long mẫu thang. (3) Sa sút trí tuệ: Dùng cho người già tâm tình bồn chồn do nhiệt thịnh thượng nhiễu thanh khiếu, nói nhiều, lúc cười lúc khóc, mặt đỏ mắt đỏ, đại tiện táo bón, lưỡi đỏ rêu vàng, mạch huyền sác. Thường phối hợp với hoàng liên, hoàng bá, sơn chi tử, như Hoàng liên giải độc thang. (4) Cảm mạo bốn mùa: Dùng cho phong nhiệt ảnh hưởng phế, triệu chứng thấy sốt cao mặt đỏ, ra mồ hôi, hơi thở thô, đau họng, thường phối hợp với khương hoạt, đại thanh diệp, bạch chỉ, khổ sâm, v.v., như phương thuốc kinh nghiệm của thầy Nhan là Kháng độc ẩm (gồm khương hoạt, đại thanh diệp, hoàng cầm, bạch chỉ, khổ sâm, xà sàng tử, v.v.), có tác dụng kháng virus, đặc biệt thích hợp cho cúm.
- Cách dùng và liều lượng (1) Lưu ý khi sử dụng: Vị thuốc này đắng hàn, người tỳ vị hư hàn không nên sử dụng. (2) Liều lượng: Sắc nước uống, 3~9g. Thanh nhiệt đa phần dùng sống, thanh nhiệt thượng tiêu có thể dùng sao rượu.
[Ví dụ bệnh án] Bệnh nhân Khương, nam, 70 tuổi. Tiền sử tăng huyết áp hơn 30 năm, 3 năm trước bị trúng phong do thiếu máu cục bộ, tuần gần đây do tức giận nên đầu váng dữ dội. Đo huyết áp 225/120mmHg, nhập viện với chẩn đoán tăng huyết áp. Khám lần đầu: Đầu váng mắt mờ, mặt đỏ gò má đỏ, ngực tức nghẹn, đau chi dưới trái, hoạt động khó khăn, miệng khô miệng đắng, đại tiện khó, tiểu vàng, mạch huyền, lưỡi sẫm rêu nhớt. Can dương thượng cang, tâm mạch mất nuôi dưỡng, lạc đạo bất lợi. Trị bằng cách bình can tả hỏa, hoạt huyết thông lạc. Toa thuốc: Hoàng cầm 9g, hoàng liên 3g, hoàng bá 9g, long đởm thảo 9g, quyết minh tử 30g, sinh thạch quyết (sắc trước) 30g, bồ hoàng (bọc túi) 9g, uy linh tiên 9g, thổ miết trùng 4.5g, phòng kỷ 9g, xuyên khung 9g, đào nhân 9g, thủy Diệt 1.5g, hoài ngưu tất 9g, sinh đại hoàng (cho sau) 9g. 7 thang. Tái khám lần hai: Sau khi uống thuốc, can dương bước đầu đã bình, can hỏa có đường đi xuống, đầu váng ngực tức giảm, mắt đỏ mặt đỏ cũng bớt, phủ khí đã thông, đi lại dễ dàng hơn trước, mạch cũng chậm lại, dùng tiếp Huyết phủ trục ứ thang để củng cố. Lời bàn: Ca bệnh chóng mặt này kéo dài hơn ba mươi năm, gốc rễ của việc tái phát không khỏi là do can hỏa không được tả, ứ huyết chưa được hóa. Dùng hoàng cầm để tả hỏa của kinh Can, đại hoàng thông phủ trục ứ, làm cho can hỏa và đàm trọc được quét sạch, do đó hiệu quả rất nhanh. Tuy nhiên, bệnh nhân đã ngoài bảy mươi tuổi, dùng thuốc nên dừng ngay khi bệnh đã giảm, sau đó dùng Huyết phủ trục ứ thang để củng cố, sơ thông khí huyết của bệnh nhân, làm cho nó điều hòa, có tác dụng tốt. (Dương Mộng Tuyền)
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Phường Bình Trưng số 94 Vũ Tông Phan, Phường Bình Trưng, TP Hồ Chí Minh
