Tam thất, còn gọi là sâm tam thất, vị ngọt, hơi đắng, tính ấm, vào kinh can, vị. Công năng hóa ứ chỉ huyết, hoạt huyết định thống. Vừa giỏi hoạt huyết chỉ thống, lại có hiệu quả bổ khí cường tráng, Nhan lão dùng nó để chữa các bệnh tim mạch và não bộ thuộc chứng khí hư ứ huyết nội trở, hiệu quả rất tốt.
I [Kinh nghiệm dùng thuốc]
* Hoạt huyết chỉ huyết: Tam thất vừa giỏi hóa ứ, lại vừa giỏi chỉ huyết, khử ứ sinh tân, khiến chỗ tổn thương dễ dàng hồi phục. Nhan lão tổng kết nhiều phương thuốc chỉ huyết, trong đó đều bao gồm tam thất, lâm chứng điều trị nhiều huyết chứng đều hiệu quả. Nhan lão cho rằng sau khi bệnh nhân xuất huyết, ắt có máu thừa lưu lại trong cơ thể, hình thành ứ huyết, chủ trương điều trị huyết chứng dùng phép hoạt huyết chỉ huyết, mà tam thất cực kỳ thích hợp.
* Khử ứ chỉ thống: Tam thất giỏi khử huyết phân ứ huyết, lấy nghĩa “thông thì bất thống”, Nhan lão trong điều trị bệnh tim mạch vành, đau thắt ngực, trúng phong, sa sút trí tuệ người già và các bệnh tim mạch và não bộ khác, thường từ ứ luận trị, thích dùng tam thất. Nhan lão cho rằng tam thất và nhân sâm là cùng họ thực vật, vừa có thể khử ứ chỉ thống, lại vừa có thể bổ ích nguyên khí, có thể đạt được công hiệu bổ khí hoạt huyết.
II . Phối ngũ theo chứng bệnh
(1) Khạc ra máu: Nhan lão từng chữa trị chứng giãn phế quản khạc ra máu nhiều, biện chứng là nhiệt nhập doanh huyết, huyết gia ứ nhiệt giao bác, bức huyết vong hành, dùng bài thuốc “Thuỷ ngưu giác (đổi tên) địa hoàng thang” gia sinh đại hoàng, bạch cập phấn để thanh vinh tiết nhiệt, hóa ứ an lạc, sợ các vị thuốc hàn lương chỉ huyết lưu ứ, bèn thêm bột tam thất để hoạt huyết chỉ huyết, hiệu quả khá tốt.
(2) Nôn ra máu: Nhan lão chữa trị chứng nôn ra máu lâu ngày không khỏi, thích dùng sinh long cốt, sinh mẫu lệ, sơn thù nhục, bột tam thất, bồ hoàng thán, mặc hạn liên,… trong đó, tam thất được dùng để dẫn huyết tuần kinh; điều trị chứng khí hỏa kháng thịnh, huyết nhiệt vọng hành. Hoặc do âm hư hỏa vượng, thiêu đốt huyết lạc gây ra chứng thổ huyết, thì dùng sinh địa, thục địa, đan bì, kinh giới than, tam thất, xích thược, giáng hương, thục đại hoàng v.v., lấy tam thất làm chủ dược, để tăng cường hiệu quả cầm máu, và có thể dẫn dắt các vị thuốc khác đi thẳng vào huyết phận.
(3) Nục huyết (chảy máu cam): Quyển 1 của “Y phương tùng thoại” của Từ Sĩ Giám ghi chép bài thuốc trị chảy máu cam (chân giáng hương 6g, hòe hoa mễ 6g, tiểu sinh địa 15g, tam thất phấn 3g). Lão Nhan cho rằng bài thuốc này lấy “giáng” của giáng hương, “thanh” của hòe mễ, “du” của sinh địa, “hành” của tam thất, khiến khí nghịch lên trên được giáng xuống, hỏa bốc lên trên được bình xuống, máu rời khỏi kinh mạch có thể lưu thông, máu đã tổn thương có thể được bồi bổ, không chỉ khỏi chảy máu cam, mà ngay cả dùng cho các chứng xuất huyết khác, cũng có thể đạt được hiệu quả.
(4) Đau thắt ngực do bệnh mạch vành: Nhan lão tự sáng chế “Ích tâm thang”, dùng để điều trị bệnh mạch vành, đau thắt ngực, khí hư huyết ứ, ngực bĩ (bí tắc, khó chịu), đau tim như kim châm, thêm huyết kiệt, mỗi lần uống 1.5g, để hoạt huyết giảm đau, lâm sàng thu được hiệu quả rất nhanh.
(5) Tim hồi hộp: Tim hồi hộp do huyết ứ trệ, tim đau lúc phát lúc không, đau như kim châm, môi và móng tay tím tái, chất lưỡi tím sẫm hoặc có ban ứ huyết, mạch sáp (trệ, khó khăn), Nhan lão thường dùng bài thuốc Huyết phủ trục ứ thang gia thêm tam thất để trị, khiến huyết mạch lưu thông, tâm thần được nuôi dưỡng, không trị hồi hộp mà hồi hộp tự hết.
(6) Trúng phong (đột quỵ): Nhan lão xuất phát từ quan điểm “huyết vô chỉ pháp” (không có phương pháp tuyệt đối để cầm máu), cho rằng máu rời khỏi kinh mạch cũng là ứ huyết, ứ huyết được thanh trừ, tâm não mới có thể khôi phục sự thanh linh. Nhấn mạnh thuốc hoạt huyết hóa ứ có cách dùng khác nhau ở các chứng hậu khác nhau và giai đoạn khác nhau, như khi xuất huyết não thì nên dùng đan bì, xích thược, tam thất thuộc loại lương huyết hoạt huyết, trong đó tam thất chỉ huyết hoạt huyết rất phù hợp với bệnh cơ; nhồi máu não thì dùng tam thất phấn phối hợp huyết kiệt phấn để hoạt huyết hóa ứ, thông suốt não lạc.
(7) Bệnh Alzheimer (mất trí nhớ tuổi già): Lão Nhan cho rằng bệnh Alzheimer là do tà khí xâm nhập vào não (chủ yếu là ứ huyết, đờm), dẫn đến khiếu bị che mờ, lạc bị tắc nghẽn, thêm vào đó não tủy người già dần trống rỗng, gây ra hư thực lẫn lộn, nguyên thần mất đi sự kiện toàn. Bài thuốc kinh nghiệm “Kiện não tán” của Nhan lập trong đó, tam thất phối hợp xuyên khung, thổ miết trùng, đương quy, địa long, toàn yết, chế nhũ một v.v. đảm nhiệm chức năng hoạt huyết khứ ứ, toàn bài thuốc khí huyết song bổ, cố bản thanh nguyên, có hiệu quả khá tốt.
( 8) Chứng kinh giản (động kinh): Nhan lão sau thời gian dài nghiên cứu lâm sàng và thực nghiệm, phát hiện ứng dụng hoạt huyết hóa ứ pháp điều trị bệnh chứng kinh giản, có thể cải thiện tuần hoàn máu não, tăng thêm lưu lượng và tốc độ dòng máu não, khu trừ huyết khối và ứ huyết cục bộ trong não lạc và não bộ, thúc đẩy tiêu trừ ổ hưng phấn bệnh lý tính, đình trệ tính ở vùng vận động vỏ não, có thể hữu hiệu khống chế bệnh chứng phát tác (lên cơn). Thường dùng thủy điệt (đỉa), sinh bồ hoàng, thổ miết trùng, thủy hồng hoa tử, xuyên khung, hồng hoa, đan sâm, xích thược, tam thất, tô mộc, uất kim, trần đởm tinh v.v. để trị liệu chứng kinh giản, rất đắc dụng.
III/Phương pháp sử dụng và liều lượng
(1) Nghiền thành bột uống: Thường dùng cách nghiền thành bột, thêm vào thuốc sắc hoặc uống riêng bằng cách nuốt.
Phụ nữ có thai không sử dụng.
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
