Kiện vong – chứng hay quên. Nguyên nhân gây nên chứng hay quên là do đâu. Cùng Thọ Khang Đường tìm hiểu chứng hay quên dưới góc nhìn của Đông Y nhé.
Chứng bệnh này được ghi chép sớm nhất trong sách “Nội Kinh”. Ví dụ, trong “Tố Vấn – Ngũ Thường Chính Đại Luận” có viết: “Thái dương Tư Thiên, hàn khí hạ lâm, tâm khí thượng tùng… thiện vong” . Về nguyên nhân và cơ chế bệnh, “Linh Khu – Đại Hoặc Luận” nói: “Thượng khí bất túc, hạ khí hữu dư, tràng vị biến nhi tâm phế hư, hư tắc doanh vệ lưu ư hạ, cửu chi bất dĩ thì thượng, cố thiện vong dã” (Khí trên không đủ, khí dưới có thừa, trường vị biến đổi mà tâm phế hư, hư thì doanh vệ lưu ở dưới, lâu ngày không theo thời mà lên, nên hay quên). Các thầy thuốc đời sau cho rằng, chứng này liên quan mật thiết đến tâm, tỳ, thận, phần nhiều do tâm tỳ bất túc, thận tinh hư suy mà gây ra.
Chứng hay quên cần được phân biệt với chứng (chí ngốc): Chí ngốc là do sinh tính chậm chạp, tư chất không đủ, từ nhỏ đã kém cỏi, biểu hiện là thần tình đờ đẫn, lặng lẽ không nói, nói năng không mạch lạc, không hiểu sự đời. Hay quên là thần thức như thường, hiểu rõ sự việc, nhưng hay quên chuyện trước đây. Hai chứng này có sự khác biệt cơ bản.
Các chứng thường gặp
Thận tinh khuy hư gây nên chứng hay quên (kiện Vong): Hoảng hốt hay quên, tinh thần đờ đẫn, hình thể mệt mỏi, sớm suy yếu, tóc sớm bạc, khô và dễ rụng, răng lung lay, eo lưng đau mỏi, xương cốt mềm yếu, đi lại khó khăn, lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng, mạch hư hoặc tế.
Tâm thận bất giao hay quên: Hay quên, hư phiền không ngủ được, tim đập mạnh, hồi hộp, đầu váng tai ù, eo lưng đau mỏi, mộng tinh, đổ mồ hôi trộm, tiểu đêm nhiều, lưỡi đỏ ít rêu hoặc không rêu, mạch tế sác.
Tâm tỳ lưỡng hư hay quên: Hay quên, sắc mặt không tươi, tim đập mạnh, ít ngủ, nhiều mộng, khí ngắn, tinh thần yếu, mệt mỏi ăn ít, bụng đầy tiện lỏng, phụ nữ kinh nguyệt không đều, lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng, mạch tế nhược.
Đàm trọc nhiễu tâm gây hay quên: Hay quên, thích nằm, đầu óc mơ màng, ngực muộn khó chịu, buồn nôn, ho ra đờm dãi, trong họng có tiếng đờm, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch huyền hoạt.
Ứ huyết công tâm gây hay quên: Đột nhiên hay quên, lâu ngày không khỏi, lưỡi cứng nói khó, chỉ muốn súc miệng mà không muốn nuốt, mặt môi móng tay xanh tím, đại tiện màu đen, hoặc kèm theo liệt chi, chất lưỡi tím tối có ban ứ huyết, mạch tế sáp hoặc kết đại.
Phân tích giám biệt
* Thận tinh khuy hư hay quên và Tâm thận bất giao hay quên: Thận tinh khuy hư hay quên thường gặp ở người già và trẻ em. “Loại Chứng Trị Tài – Tạp Bệnh” viết: “Tiểu nhi thiện vong giả, não vị mãn dã, lão nhân kiện vong giả, não tiệm không dã” (Trẻ con hay quên là do não chưa đầy đủ, người già hay quên là do não dần dần trống rỗng). Thận tàng tinh, chủ cốt sinh tủy, thông với não, nếu trẻ con bẩm phú bất túc, nguyên khí không đầy đủ, hoặc người già, ngũ tạng đều suy yếu, thận tinh không đủ, não hải trống rỗng, thần minh thất thông thì hay quên. Tâm thận bất giao hay quên phần nhiều do sau khi bị bệnh nặng, thân thể khuy hư; hoặc do tình chí quá mức, khí uất hóa hỏa, dẫn đến tâm hỏa nội sí,; hoặc ăn ở thất thường, phòng lao không tiết chế (tình dục quá độ), làm tổn thương thận âm, thận âm khuy hao, không thể lên thừa ước chế tâm hỏa, thủy hỏa bất tế, thì tâm dương độc kháng, gây ra hay quên. Thận tinh khuy hư hay quên lấy tảo suy, hay quên, răng lung lay tóc rụng, xương cốt mềm yếu, eo lưng đau mỏi, mạch hư hoặc tế làm điểm biện chứng yếu điểm . Tâm thận bất giao hay quên lấy tim đập mạnh hay quên, hư phiền không ngủ được, eo lưng đau mỏi, lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác làm điểm biện chứng yếu điểm.
Chứng quên do đờm trọc nhiễu tâm và do ứ huyết công tâm
* Chứng quên do đờm trọc nhiễu tâm: Thường do tỳ vị thất kiện vận, thấp đờm nội sinh; hoặc thích ăn đồ béo ngọt, tụ thấp thành đờm; hoặc do can uất hóa hỏa, thiêu đốt tinh thành đờm; đờm khí nghịch lên, nhiễu loạn thần minh, thì có lúc hay quên.
* Chứng quên do ứ huyết công tâm: Phần nhiều do ứ huyết đình trệ, mạch lạc trở trệ, khí huyết không thông, tâm thần thất dưỡng, hoặc ứ trệ ung át, thần thức bị nhiễu loạn, khiến cho hay quên.
Biện chứng yếu điểm của chứng quên do đờm trọc nhiễu tâm là: Hay quên, đầu óc mơ màng, ngực muộn,buồn nôn, ho ra đờm dãi, trong họng có tiếng đờm, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch huyền hoạt.
Điểm biện chứng yếu điểm của chứng quên do ứ huyết công tâm là: Đột nhiên hay quên, lâu ngày không khỏi, môi lưỡi móng tay xanh tím, chất lưỡi tím tối có ban ứ huyết, mạch tế sáp hoặc kết đại.
Chứng quên do đờm trọc nhiễu tâm nên chữa bằng cách hóa đờm ninh tâm, dùng bài thuốc Đạo Đờm Thang gia giảm.
Chứng quên do ứ huyết công tâm nên chữa bằng cách hoạt huyết hóa ứ, dùng bài thuốc Huyết Phủ Trục Ứ Thang hoặc Địch Đáng Thang.
Tóm lại
Chứng quên có quan hệ mật thiết với tâm, tỳ, thận. Vì tâm tàng thần, chủ thần minh; thận tàng tinh, thông với não; tỳ chủ ý và tư, cho nên tâm tỳ khí huyết bất túc, thận tinh khuy hư, và tâm thận bất giao đều có thể dẫn đến hay quên.
Phương pháp chữa trị chủ yếu là: Dưỡng tâm an thần, bổ ích tỳ thận.
(Phạm Long Xương, Lăng Tương Lực)
Thọ Khang Đường chuyên sỉ và lẻ thuốc bắc chính phẩm, thuốc bắc loại một tại Sài Gòn.
Tiệm thuốc bắc Quận 2 số 94 Vũ Tông Phan, Phường An Phú, Quận 2
